New Delhi Nailar 14: Kane ka dei ka jingkren jong u President jong ka Ri India shuwa ban rakhe ia ka sngi Laitluid jong ka Ri ha kaba u SP News Agency u la pynmih kumba ka long, Ko ki para nongshong shnong ba ieit
Nga ai khublei sha phi namar ba ngi ladep iaid 71 snem kum ka ri ba la ioh ia ka jinglaitluid. Lashai ka ngi kin rakhe ia ka sngi Laitluid jong ngi kaba 72. Ha manla u nong India, la kiba sah ha iing ne shano shano ruh ha ka pyrthei, ka 15 tarik Nailar ka long kaba kyrpang. La kdew ha ki calendar jong ngi kum ka jingrakhe ia ka jingioh jinglaitluid jong ngi. Ngi pynher ia la ki Lama jong ka ri da ka jingkmen kaba khraw bad da ka mynsiem ba shitrhem ha ki jaka trei, ki municipality, ki panchayat, ki college, ki skul, ha ki iing bad ki dong ki shnong. Ka Lama lai rong kadei ka dak jong ka jingsarong ia ka ri jong ngi. Kadei ka jingiai pynkynmaw ia ka mynsiem kaba shlur bad ka jingngeit ha lade. Kadei ka sngi ban phaidien da ka jinghun bad ka jingai khublei ia kaei kaba ngi la lah ban ioh namar ki jingpyrshang jong ki pateng ba la leit ki nongialam jong ngi. Bad kadei ka sngi ban pynthymmai ia ki rai jong ngi ban pyndap ia ki jingduna ba dang sah ha ki projek ban tei ia ka ri- ki jingduna kiba ki samla don sap jong ngi kin pyndap khlem jingartatien.
Ka Jinglaitluid ka wan sha ka ri jong ngi ha ka por shiteng synnia jong ka 14-15 tarik Nailar, 1947. Kadei ka jingjop jong ka jinglen lade da ki snem bad ki phew snem bad ka mynsiem kaba shlur jong ki pateng jong ngi bad ki nongiakhun laitluid. Kine ki long ki shynrang bad kynthei kiba don ia ka mynsiem kaba shlur bad kiba iohi jngai. Ki wan na baroh ki thain jong ka ri, baroh ki bynta jong ka imlang sahlang, baroh ki jaitbynriew bad baroh ki kynhun ha ka imlang sahlang bad ka ioh ka kot. Kine ki briew da kaba suk ki lah ban iakren pynbeit lada ki kwah tang ban myntoi shimet hynrei kim shym la leh kumta. Ka jingaiti jong ki na ka bynta ka ri- khnang ban long ka ri kaba laitluid bad kaba iaryngkat kyrdan. Kalong ka kabu ia nga ban pyndon burom ia kine ki nongiakhih ban ioh ia ka jinglaitluid ha ka lyngkhuh snem jong ka ‘Quit India Day’ ha ka 9 tarik Nailar ha Rashtrapati Bhavan.
Ngi long kiba bhabok ba ngi la ioh ia ki jingmyntoi lyngba ki kam ba la trei da ki briew kiba don ia ka mynsiem ieit ri ba khraw. Ki la ieh noh ha ngi bad ka India kaba laitluid, hynrei ki la ieh ruh ia ki kam ba ngi dang hap ban pyndep na ka bynta ka roi ka par jong ka ri, na ka bynta ka jingpynkup bor ia manla u briew khnang ba kin ioh ka jinglaitluid na ka jingduk bad ka jingsngewiapher kyrdan ha ka imlang sahlang bad ka ioh ka kot. Man la ka khyllipmat ba ngi im ha kane ka ri kadei namar ki kam ba la trei da kine ki riewieit ri bad ka long ruh ha kajuh ka por ka kam jong ngi baroh ba ngin pyndep ia ki kam ba la sdang ma ki.
Lada ngi batai ia ka jinglaitluid ha ka liang ka sain pyrthei, kumta ka 15 tarik Nailar, 1947, ka kdew ia ka jingkut. Kadei ka sngi jong ka jingiakhun pyrshah ia ka bor synshar ki nongwei kaba la kut ha ka jingjop bad kadei ka sngi ioh jinglaitluid jong ngi. Hynrei ka jinglaitluid kadei ka jingpyrkhat kaba iar. Ka jinglaitluid ka long ka kam kaba man ka sngi. Wat ha ki phew snem hadien ka 1947, uwei pauwei na ngi ki lah ban nohsynniang ha la ki jong ki rukom sha ka jingiakhun jinglaitluid. Ngi lah ban leh ia kane lada ngi pyniar ia ki pud ki sam jong ka jinglaitluid bad ka long ruh ka kabu ia ki nongshong shnong bad ka ri ruh baroh kawei.
Ngi nongrep jong ngi ki rep ia ki mar bam na ka bynta ki shiphew jong ki hajar ngut ki para nongshong shnong ki bym shym la iakynduh mar khmat ia ki bad ki ban nym iakynduh hi ruh. Ki iada ia ka jinglaitluid jong ngi da kaba pynthikna ia ka bam ka dih bad ki jingbam ba tei met na ka bynta ki khun ki jong ngi. Katba ngi iarap ia ki nongrep da kaba pynioh ia ka teknoloji bad kiwei kiwei ki jingdonkam ban kyntiew ia ka rep ka riang bad ban kyntiew ia ka ioh ka kot, ngi bud ia ki jinghikai jong ka jingiakhun laitluid.
Ki shipai jong ngi kiba ieng ban iada ha ki thain khappud, la ha ka jingkhriat jingdait thah ha ki lum lane hapoh ka jingshit kyrang ka sngi, lane ha suin bneng lane ha duriaw. Ki iada ia ka jinglaitluid jong ngi da kaba pynthikna ia ka jingshngain na ki jingma kiba wan na shabar. Katba ngi ai ia ki ia ki tiar kiba biang bad kiba bha, ki shna ia ki lad ban pynpoi ia kum kine ki tiar ha India hi, lane ban pynthikna ia ka bha ka miat bad ki jingmyntoi jong ki shipai jong ngi, ngi bud ia ki jinghikai jong ka jingiakhun laitluid jong ngi.
Ki pulit jong ngi bad ki shipai ki mad ia ki jingeh kiba bun. Ha ka jingiakhun ia ki kam lehnoh, ha ka jingiakhun ia ki kam sniew bad ka jingpynthut ia ka shongsuk shongsain, lane wat ha ka ban iarap ia ki nongshong shnong da kaba btin ia ki kti jong ki haba ki jam na ka surok kaba shlei um. Ha ka jingle ia kane, ki iada ia ka jinglaitluid jong ki paidbah. Katba ngi kyntiew ia ki jinglong jingman jong ki ha ka kam lane ha jinglong shimet jong ki, ngi bud ia ki jinghikai jong ka jingiakhun laitluid.
Ki kynthei ki don ka kamram kaba kyrpang ha ka imlang sahlang jong ngi. Ka jingiar ka jinglaitluid ha ka ri jong ngi ha kiba bun ki liang ka pynlong ia ka jingiar ka jinglaitluid na ka bynta ki kynthei ha ka ri jong ngi. Kane kalong kaba shisha la ngi iohi ia ki kum ki kmie, ki para, ki khun lane kum ka kynthei kaba lah ban jied ia la ka jingim- bad ka hok ban ioh ia ki kabu bad ka jingshngain ban pynurlong katkum ka jinglah jong ki. Ki lah ban leh ia kane kum ki nongpyniaid ia la ka iing ka sem lane ban ioh rung sha ki jaka pule jong ngi na ka bynta ki jingpule kiba kham halor bad ha ka kam ka jam. Ka jingjied kadei ka jong ki, kum ka ri bad kum ka imlang sahlang ngi dei ban pynthikna ba kidei ban ioh ia ka hok bad ka jinglah jong ki bad pyntreikam ia kata ka jingjied jong ki.
Ngi dang iaid shaphrang ha kae ka kam lyngba shakhmat, lyngba ka jingpynkup bor ia ki kynthei ba kin trei ki kam bapher bapher lane da kaba wanrah ia ka jingsuk ban don LPG ha manla ki thliew iing, kumta ngi iai bat ia ka mynsiem jong ka jingiakhih jinglaitluid.
Ki samla jong ngi, kynthei bad shynrang, ki long ka jingkyrmen jong ka ri. Ka jingiakhun jinglaitluid jong ngi ka iohi ia ka jingiashim bynta shitrhem jong ki samla bad ki tymmen, hynrei ka bor jong ki ka long ha ki samla. Ki jied ia ki bynta bapher bapher ha ka thong jong ki ha ka jinglaitluid-hynrei ka rai jong ki bad ka jingpyrkhat jong ki, ka thong jong ki kalong na ka bynta ka India kaba laitluid, na ka bynta ka India kaba bha, na ka bynta ka India kaba iaryngkat kyrdan kaba ym lah ban iakren pynbeit.
Mynta, katba ngi pynrhem ia ka ding hapoh ki samla jong ngi, da kaba kyntiew ia ki sap bad ka scholarship; ka teknoloji, engineering bad ka seng kam seng jam lajong, ki kam thain jingthain, ka put ka tem bad ka jingpynmih ia ki mobile app, ka jingtbit ha ki kam ialehkai, ngi ai bor ia ki samla jong ngi ba kin trei ki kam bapher bapher bad lyngba kane ruh iai bat ia ka mynsiem jong ka jingiakhih jinglaitluid.
Nga la ai tang katto katne ki nuksa, ki lah ban bun shuh shuh. Kalong ka jingshisha ba uno uno u briew jong kane ka ri uba minit ha la ka jingtrei, uba ai sha ka imlang sahlang da kaba bat ia ki kyndon jong ka jingtrei, lada kadei ka jingtrei ki doktor, kin ors, ki nonghikai, ki nongkitkam shnong, ki nongtrei ha ki karkhana, ki nongkhaii, lane kito kiba hap peit ia ki tymmen ki kro- kine baroh ha la ka jong ka rukom, ki pyni ia ka mynsiem jong ka jinglaitluid. Ki ailad ia kiwei ba kin mad ia kata ka jinglaitluid. Man la u briew uba pyndep ia la ka kamram u pyni ha la ka rukom, ia kane ka jinglaitluid. Nga lah ban ong hangne ba uno uno u bym knieh pali ha ki lain, uba niewkor ia ki tiar paidbah bad ruh ia kito kiba don hakhmat jong u ha kine ki lain, u dei u briew uba pyni ia ka mynsiem jong ka jinglaitluid. Kane kadei kaei kaei kaba rit hynrei ngi dei ban ia bat ia ka.
Ko ki para nongshong shnong jong ka ri
Phi lah ban puson lada kaei kaba nga kren ka long kaba shisha ha ki por ba la leit lane ha kine ki 10 lane 20 snem ba dang shu dep . lah ban ong ba katto katne, ka lah ban long. Watla kata, mynta ngi don ha ka kynti kaba pher na kano kano ka por ha ka histori jong ngi. Mynta ngi la jan ban ioh ia u soh jong bun ki jingangnud jong ngi. Ka jingdon ka bor elektrik ha man ka shnong, ka jingpynduh ia ka jingleit shabar pathar, ka jingpynduh ia ka jingbym don iing, ka jingpynduh ia ka jingduk, ki long ki thong kiba ngi lah ban jop mynta. Ngi don ha ka kynti kaba kongsan mynta, to ngin ym shah ia ki kam lamler ba kin pynklet noh ia kine ki thong.
Hadien saw snem, ngin ia rakhe ia ka snem laitluid kaba 75. Hapoh ka 30 snem, ki briew ka ri kin rakhe ia u snem laitluid uba 100. Ki rai ba ngi shim mynta, ki kam ba ngi leh mynta, lada kidei ia ka jingmyntoi kaba kloi ne ka ban shimpor, kidei ki kam ki ban wanrah ia a lawei jong ngi. Ngi iohi ia ka roi ka par kaba sted mynta ha ka ri. Katkum ki dustur jong ngi, kane ka roi ka par ka wan na ki kam jong ki briew ka ri bad ka jingiatreilang jong ki bad ki bor sorkar. Ngi dei ban kynmaw ba ka thong hangne ka long ban kyntiew ia uba duk ba suk.
Hangne ngan pyni kawei ka nuksa. Ka Gram Swaraj Abhiyan ka la shim 7 tylli kita ki flagship prokram sha ki briew ka ri. Kine ki long ban wanrah bording elektrik, ki kam kynshew pisa ha ki bank, ki insurance prokram bad ki dawai. La wanrah ia kine sha ki jaka bym lah pynpoi mynshuwa. La wanrah ia kane ka Gram Swaraj Abhiyan sha ki 117 ki Aspirational District ha kiba dang don ki jingduna ba watla ka ri ka la ioh jinglaitluid mynta la palat 70 snem.
Mynta ngi don ka lad ban kyntiew ia ki briew kiba lah sahdien ha kine ki snem ba ladep. Ia ka Gram Swaraj Abhiyan ym shym la pyntreikam tang da ka sorkar. Kadei ruh ka jingiatreilang jong ki kynhun bapher bapher bad katto katne ki briew ka ri kiba don ka mynsiem ban trei sngewlem ha kane ka kam.
Ko ki para nongshong shnong ba ieit
Ka sngi Laitluid kalong kaba kyrpang, hynrei mynta u snem ka don ia ka jingiadei kaba kham pher. Ha ki khyndiat taiew, ha ka 2 tarik Risaw, ngin sdang ia ka jingrakhe pyndon burom ia ka lyngkhuh sngi kha ba 150 snem jong ka Mahatma Gandhi. U Gandhiji ym tang ba u ialam ia ngi sha ka jingiakhun ban ioh ia ka jinglaitluid. U long bad u dang iai long u nonglam lynti ban bishar kano kaba dei bad kano kaba lait. Ha ka bor jong nga kum u President jong ka ri, nga la long uba donbok ban ioh leit kylleng ka pyrthei, khamtam sha ki katto katne ki ri jong ka Africa. Ha kylleng ki dewbah, nga la iohsngew ia ka jingkren shaphang u Gandhiji bad la kynmaw ruh ia u kum u riewkhraw jong baroh ki jaitbynriew.
Kam long kaba suk ban sngewthuh ia u Gandhiji. U kyntait ban pyrkhing ha ka jingbatai jong u shaphang ka sain pyrthei bad ki kam jong ka sain pyrthei, lane wat ka jinglaitluid. Haba u Gandhiji bad ka kurim jong u ka Kasturba, ki leit sha Champaran ha Bihar na ka bynta ka jingiakhih pyrshah jong ki nongrep, ki la aiti ia la ka por jong ki ban ai jinghikai ia ki briew ha ka thain, khamtam ki kynthei bad ki khynnah kumjuh ruh ban hikai ia ki shaphang ka jingle khuid leh suba bad ka koit ka khiah. Hangne, bad ha kiwei kiwei ki jingialang, u Gandhiji hi da ma u, u la ialam ia ka prokram jong ka swachhta lane ka jingle khuid. U la pyniadei ia ka jingpynkhuid ia ki jakhlia kum ka jingleh kaba wan nalade shimet bad ban kyntiew ia ka koit ka khiah ha ka met ka phad bad ki jingmut jingpyrkhat.
Bun ki kulmar jingmut ha kata ka por. Baroh kine ki don jingiadei aiu bad ka jinglaitluid? Ha u Gandhiji, kine ki long ki bynta ba kongsan ha ka thong ban ioh ia ka jinglaitluid. Kane kalong ka jingiakhun, ha u Gandhiji, kam dei tang ka bor ha ka sain pyrthei hynrei na ka bynta ban pynkup bor ia kiba duk na kiba duk tam, ban ai jinghikai ia kiba bieit, ban pynthikna ia ka hok ban im ka jingim kaba bha bad ka kamai kajih kaba myntoi ia manla ki shnong, ia manla ki dong jong manla ki longiing- bad na ka bynta uwei pa uwei u briew.
U Gandhiji u la kren shaphang ka swadeshi da ka mynsiem shitrhem kaba kham pher. Ha u kane kadei ka bynta ban kyntiew ia ka India kaba don ia ka jingiohi jngai bad kaba lah ban sngewthuh. Hynrei, watla katta ruh u dang iai bud ia ki jingmut jingpyrkhat jong kiwei pat ki riew shemphang na kiwei ki ri jong ka pyrthei. U ju khot ia kine ban nang kyntiew shuh shuh ia ki jingnang jingtip jong ngi. Ha u, ka jingkiew jong ka ri kadei lyngba ka jingplie ia ki jingkhang ym ban khang ia ki. Kane kadei ka jingpyrkhat jong u shaphang ka swadeshi bad ka dang don jingiadei bad ngi namar ngi dang iatreilang bad ki ri ka pyrthei la ka long na ka bynta ka ioh ka kot jong ngi, ka koit ka khiah, ka pule puthi bad ka imlang sahlang.
Ka jinghikai ba bha jong u Gandhiji kalong ban kdew ia ka bor jong ka ahinsa kaba kham khraw ban ia ka hinsa. Ka bor ban buh ia la ki kti ka kham khraw ban ia ka bor ban tied ban bom da ki kti jong phi bad ka hinsa kam don jaka ha ka imlang sahlang. Ka tiar iakhun jong ka ahinsa kalong ka tiar iakhun kaba kham bha kaba u Gandhiji u la ai ia ngi. Kumba long kiwei ki jinghikai jong u, ka mih na ka jingstad jong ka ri naduh ki por barim kaba dang treikam bad iabud ha ka spah snem ba 21 bad ha ki jingim jong ngi ba manla ka sngi.
Ha kane ka sngi Laitluid, kaba iajan bad ka jingrakhe pyndon burom ia ka lyngkhuh snem ba 150 jong u Gandhiji, to ai ba iwei pa iwei na ngi ngin bud ia ki rukom pyrkhat jong u la kalong ha kano kano ka rukom kaba ngi lah ban leh ha ki kam ba man ka sngi. Nga tharai kane kalong ka lynti kaba bha ban rakhe ia ka jinglaitluid jong ngi. Nga tharai kane kalong ka lynti kaba bha ban rakhe ia ka jinglong nong India.
Bad kane ka jinglong nong India kam dei tang ia ngi marwei. Kadei shi bynta ia kaei kaba ka ri jong ngi bad ka imlang sahlang ka wanrah sha rynsan jong ka pyrthei. Ha ka jinglong jong u Gandhiji bad ka jinglong jong ka ri, ngi ngeit ha ka jinghikai kaba bha kaba la rim bha jong ka Vasudhaiva Kutumbakam lane ka “Ka pyrthei ka long kawei ka longiing.” Dei namar kane balei ngi pynpaw ka jingsngewkhia jong ngi ia ka jaitbynriew baroh kawei da kaba ai jingiarap sha kiba bun ki ri Africa, da kaba sdang ia ki prokram halor ka jingeh jong ka jingkylla ka suin bneng, ka jingnohsynniang sha ki kam pynneh jingsuk jong ka United Nation ha ki bynta bapher bapher jong ka pyrthei, da kaba iarap ia ki ri ba marjan kiba shah ktah ha ki jingjia shah lynshop ki bor mariang, ka jingpyllait ia ki briew na kiwei ki ri ryngkat bad ki briew jong ngi, kiba ngat ha ki bynta ba don ha ka jingiakajia. Ha ka jinglong bad ka mynsiem jong u Gandhiji bad ka mynsiem jong ka India, ngi iasam ia ka jingleh yoga na ka bynta ka koit ka khiah bad ka bha ka miat, bad ka jingpyndonkam ia ka teknoloji na ka bynta ka roi ka par. Ngi dei ki khun jong u Gandhiji. Ngi phohsniew ia baroh ki jaitbynriew, wat haba ngi iaid marwei.
Ko ki para nongshong shnong ba ieit
Ha ka jingiakynduh jong nga bad ki samla pule bad ki bor pyniaid ia ki jaka pule ha kylleng ka ri India, nga la kyntu ia ki samla pule ban pynlut katto katne sngi- la ka long saw lane san sngi ha ka shi snem ha shnong (village). Kane kalong kum shi bynta ia kaei kaba ngi lah ban ong “Ka jingkitkhlieh ka jaka pule ha ka imlang sahlang” lane ka “University Social Responsibility”, kane kan iarap iaki samla pule ban sngewthuh ia la ka ri. Kan ailad ia ki ban peitngor bad iashim bynta ha ki prokram na ka bynta ka bha ka miat jong ka imlang sahlang bad ban iohi haduh katno ka don ka jingkylla. Kan long ka jingmyntoi ia ki samla pule bad ia ka shnong, kumjuh ruh ia ka ri. Kan kyntu ia ka mynsiem ba shitrhem jong ka jingiakhun laitluid jong ngi, bad kan ithuh ia manla ki nongshong shnong da ka thong jong ka ri.
Nga ai ka jingiaroh ia ka rukom pyrkhat bad ka jingthrang jong ki samla jong ngi. Ka don ka mynsiem ban poi sha ka thong da ka jingpyrshang lade, na ka bynta ka longiing longsem, na ka bynta ka imlang sahlang bad na ka bynta ka ri jong ngi. Kane kalong ka jinghikai kaba bha tam kaba ngi kwah. Ka jingjop jong ka pule puthi kam dei tang ha ka kyrdan pule (degree) lane ka diploma, hynrei ka jingaiti ban iarap ban kyntiew ia ka jingim jong kiwei ha ka rukom kaba ki lah ban kyrshan ialade. Kane kalong ka mynsiem jong ki nong India. Kane kadei ka India, namar ka India kadei jong ki briew jong ka ri ym tang jong ka sorkar.
Da ka jingiatreilang ngi lah ban iarap ia manla iwei pa iwei i nongshong shnong ha kane ka ri jong ngi. Da ka jingiatreilang ngin lah ban pynneh ia ki khlaw jong ngi bad ki jingdon jingem ka mariang, ngi lah ban iada ia ki jingtei sahnam na ka bynta ki longdien ban wan, ngi lah ban pynthymmai ia ki jaka sah jong ngi ha ki jaka sor bad ha nongkyndong.
Da ka jingiatreilang, ngin lah ban weng ia ka jingduk, jingbieit bad jingbym ia ryngkat kyrdan. Ngi lah bad ngi dei ban leh ia kane da ka jingiatreilang. Ka sorkar ka don ia ka bynta ban ialam hynrei ym marwei. To ngin pyndonkam ia ki prokram jong ka sorkar bad ki projek ban rah shuh shuh shaphrang da ki jingpyrshang jong ngi.
Da kine ki kyntien, sa shisien nga ai khublei ia phi bad kiba haiing jong phi ia ka jingrakhe sngi Laitluid kaba bha bad nga kitbok ruh ia ka lawei kaba phyrnai.Khublei Shibun Jai Hind!
