New Delhi, Nailar 14: Sha ki para nongshong shnong kiba donkti ha ka ban tei ia ka ri, Ka jingai khublei jong nga ha ka jingdap 70 snem ba pura jong ka jingioh jinglaitluid jong ngi. Ka ri jong ngi kan rakhe ia ka jingdap 71 snem ka jingioh jinglaitluid lashai ka sngi. Ha kaba iadei bad kane ka lyngkhuh dap 70 snem nga ai ka jingkitbok jingkitrwiang ia phi baroh.
Ha ka 15 tarik Nailar, 1947, ngi la long ka ri kaba laitluid. Ka pansngiat jong ka jingsynshar bad ka jingkitkhlieh na ka bynta ka lawei jong ka ri ka la hiar na ki nong Bilat sha ki paidbah jong ka ri. Katto katne ki la ong ia kane “ka jingweng noh ia ka bor.”
Ka long kaba kham palat ia kata. Kadei ka jingkut jong ka jingangnud ki kpa tymmen jong ngi bad ki nongiakhun jinglaitluid. Ngi long kiba laitluid ban saindur bad tei ia la ka ri.
Ka long kaba kongsan ban sngewthuh ba kane ka jingangnud ia ka India kaba laitluid la sdang naduh na trai ha ki shnong ki jong ngi, ha ka bha ka miat jong ki briew kiba duk bad kiba dang sahdien, bad ka roi ka par ha baroh ki liang jong ka ri jong ngi.
Na ka bynta kane ngim lah khlem da ainguh ia ki nongiakhun jinglaitluid kiba ym lah niew kiba la aiti ialade ban wanrah ia ngi hangne.
Ka Chennamma, ka Rani jong ka Kittur. Lakshmibai jong ka Jhansi. Ka Matangini Hazra, kadei ka riewshlur bad ka nongiakhun jong ka Quit India Movement. Ki bun ki nuksa.
Ka Matangini Hazra kadei ka longkmie kaba la don ha ki 70 snem ka rta. Ka la shah siat ha ki pulit Bilat ha Tamluk, ha Bengal, katba ka dang pynlong ia ka jingiaiaid paidbah ba jai jai. Ka la kyllon iap ryngkat bad ki kyntien ba khatduh ba mih na ka shyntur jong kaba ong “Vande Mataram” da ka jingkyrmen ia ka India kaba laitluid ha ka mynsiem jong ka.
Ki nongiakhun jinglaitluid kum u Sardar Bhagat Singh, Chandrashekhar Azad, Ram Prasad Bismil, Ashfaqullah Khan, Birsa Munda bad da ki hajar ngut kiwei pat kiba la aiti ia la ki jingim na ka bynta jong ngi. Ngim lah ban klet ia ki ruh.
Naduh ki sngi ba sdang jong ka jingiakhun ia ka jinglaitluid, ngi la ioh ka jingkyrkhu da ki nongialam kiba stad kiba la iada ia ka ri jong ngi.
Ki la iakren ym tang ia ka jinglaitluid ha ka sain pyrthei. U Mahatma Gandhi u la kren shaphang ka jinglong ba bha jong ka India bad ka imlang sahlang ha ka ri. Ki thong ba u Gandhiji u kren ki long kiba kongsan wat haduh kine ki sngi.
U Gandhiji um long marwei ha kane ka jingiakhun jinglaitluid ka ri baroh kawei bad ka jingkylla. U Netaji Subhas Chandra Bose u la pynshlur ia ki paidbah jong ngi da kaba ong: “Ai ia nga ka snam bad ngan ai ia phi ka jinglaitluid.” Ha ki kyntien jong u, da ki million ngut ki nong India ki la pyniasoh sha ka jingiakhih jinglaitluid hapoh ka jingialam jong u bad aiti lut met bad mynsiem na ka bynta kane.
U Nehruji u la kren shaphang ki riti ki dustur ba la rim jong ka India- na ka bynta jong ngi- ka thong ka long da ka teknoloji bad ka jingpynbha ia ka imlang sahlang jong ngi. U Sardar Patel u la pynshlur ia ngi halor ka jingkongsan ka jingiatylli ha ka ri bad ka hok.
U Babasaheb Bhim Rao Ambedkar u la kyntu ia ngi ia ki jingkongsan ki riti synshar kaba khlain ki kyndon jong ka ain – bad ka jingkongsan jong ka pule puthi.Nga la ai tang katto katne ki nuksa jong ki nongialam kiba pawnam. Nga lah ban ai ia phi kham bun shuh shuh. Ka juk kaba ialam ia ngi sha ka jinglaitluid kadei ka jingiapher. Kidei ki rangbah bad ki longkmie kiba mihkhmat na baroh ki bynta jong ka ri jong ngi.
Ngi donkam ban bud ia ka mynsiem kaba shlur na kum kine ki nongiakhun jinglaitluid kiba shlur. Ngi donkam ban pyndon ia kane kajuh ka mynsiem mynta ha ka jingtei ia ka ri. Ka jingban halor ka nongrim jong ka policy bad ki kam, ka shong ha ka jingiatylli, ka jingngeit ha ka riti dustur bad ka science, bad ka jingkyntiew ia ka kyndon jong ka ain bad ka pule puthi- ha kaba baroh ka shong ha ka jingiatreilang hapdeng ka sorkar bad ki nongshong shnong.
Dei kumne ba la tei ia ka ri jong ngi- da ka jingiatreilang hapdeng ki nongshong shnong bad ka sorkar, hapdeng ki riew shimet bad ka imlang sahlang, hapdeng ka longiing bad ka imlang sahlang kaba iar.
Ko ki para ri, Ka dustur kaba nga kynmaw naduh ka por ba nga dang khynnah ka long haba ka don kano kano ka jingiathoh shongkurim ha kawei ka longiing, baroh kawei ka shnong ka iatynrong lem ia ka jingkitkhlieh bad ka jingnoh synniang. Wat hapdeng ka jingsngew iapher kyrdan lane ka jaitbynriew, ka nongiathoh jong ka khun kam dei tang jong kawei ka longiing hynrei jong ka shnong baroh kawei.
Ki para marjan bad kiwei kiba sah ha ka shnong ki peit bad pynbiang ia ki nongshah khot sngewbha bad ki shimti ruh ban pyndep ia ki kam bapher bapher. Ki jingnohsynniang ki wan na ki longiing kiba bun. Kawei ka longiing ka phah ia ki khaw, ki dai na ka bynta ka jingiathoh, kawei pat ka phah ia ki jhur, kaba lai pat ka wanrah katto katne ki tiar.
Ka don kata ka jinglong ban iarap bad iasam lem, bad ka mynsiem iarap iwei ia iwei. Lada phi iarap ia ki paramarjan jong phi ha ki por ba ki donkam, ki ruh ki iarap mar kylliang ia phi.
Mynta, ha ki nongbah kiba heh ngi lah ban nym iathuh shuh ia la ki paramarjan. La ka long ha ki nongbah ne ki shnong, ka long kaba donkam ban pynthymmai ia kata ka jinglong sngewkhia bad iasam lem. Kane kan pynlong ia ngi ki briew kiba bha bad ka imlang sahlang kaba kmen bad ka iarap ia ngi ban sngewthuh iwei ia iwei.
Kane ka mynsiem jong ka jingsngewthuh bad jingshakri ha ka imlang sahlang bad ka jingiashim bynta ha ki kam jong ka imlang sahlang ka dang don bha ha India. Ki don shibun ki briew bad ki seng kiba trei na ka bynta kiba duk bad kiba dang sahdien.
Ki lah ban pyniaid ia ki skul na ka bynta ki khynnah surok, ai jingiarap ia ki mrad kiba shu shah ieh khlem nongsumar bad ki sim, bad pynioh um sha ki jaitbynriew riewlum kiba sah sha ki jaka ba shem jingeh ban poi ba don ha ki thain ba kyndong jong ka ri. Lane ka jingpynkhuid ia ki wah bad ki jaka paidbah. Kine kidei ki nongtei ia ka ri da kaba leh ia ki kam, bad ngi donkam ban bud ia kane ka nuksa ba bha na ki.
Ngi dei ruh ban trei da ka mynsiem jong ka jingiatylli bad ka thong ban pynthikna ba ki jingmyntoi na ka sorkar ki poi sha baroh ki bynta jong ka imlang sahlang. Halor kane, ka jingiatreilang hapdeng ki nongshong shnong bad ka sorkar kalong kaba donkam.
Ka sorkar ka la sdang ia ka Swachchh Bharat campaign – hynrei ka shong ha ngi iwei pa iwei ban pynthikna ia ka Swachchh Bharat, Ka sorkar ka shna ia ki painkhana lane iarap ban shna ia ki painkhana- hynrei ka shong ha ngi iwei pa iwei ban pyndonkam ia kine ki painkhana bad pynlong ia ka ri kaba lait na ka jingleit shabar pathar.
Ka sorkar ka ai ia ki jingdonkam ha kaba iadei bad ka communication- hynrei ka shong ha ngi iwei pa iwei ban pyndonkam ia ka internet ha ka rukom kaba dei: ban lum jingtip, ban thaw ki kabu bad ban kyntiew ia ka pule puthi.
Ka sorkar ka kyntiew ia ka jingsaindur ia ka Beti Bachao–Beti Padhao – hynrei ka shong ha ngi iwei pa iwei ban pynthikna ba ki khun jong ngi kim shah niew bein bad ioh ia ka pule puthi kaba bha.
Ka sorkar ka lah ban saindur ia ki ain bad pynkhlain ia ka jingpyntreikam ia ka ain- hynrei ka shong ha ngi iwei pa iwei ban bat ia kine ki ain bad ban tei ia ka imlang sahlang kaba burom ia ka ain.
Ka sorkar ka ialeh ban wanrah ia ka jingkhuid bad pynduh ia ka jingbamsap ha ka jingpynrung kam – hynrei ka shong ha ngi iwei pa iwei ban jubab ia ka jingkren ba hapoh jong ngi ha ka jingim ba manla ka sngi.
Ka sorkar ka pyntreikam ia ka GST ban pynduh ia ki khajna kiba bun bad pynsuk ia ka khaii pateng- hynrei ka shong ha ngi iwei pa iwei ban pynlong ia kane ka bynta ba kongsan ha ki kam ba manla ka sngi jong ngi bad ka khaii pateng.
Nga sngewkmen ba ka jingpynkylla sha ka GST ka long kaba iaid beit iaid ryntoh. Kadei ban long ka bynta jong ka jingsarong ia ngi baroh ba ki khajna ba ngi siew la pyndonkam ha ka ban tei ia ka ri- ban iarap ia kiba duk bad kiba dang sahdien, ban tei ia ki jingdonkam ha ki thain nongkyndong bad jaka sor, bad ban pynkhlain ia ki jingiada ia ka thain khappud jong ngi.
Ha u snem 2022, ka ri jong ngi kan kynjoh sha ka jingdap 75 snem ba pura jong ka jingioh ia ka jinglaitluid. Ka shong ha ka jingpyrkhat jong ngi ban poi sha kine ki mawmer na ka bynta ka India kaba thymmai ha kata ka por.
Haba ngi kren shaphang ka India kaba thymmai, ngi mut ia kaei? Ki don katto katne ki kyndon kiba kham pher- kum ka iing ia manla ki longiing, ka bording elektrik, ki surok bad telecom ba bha, ka lynti rel kaba katkum ka juk, ka jingkiew sted.
Hynrei ki dang don shuh shuh. Ka India kaba thymmai kadei ban kynthup ia ka humanist component kaba kongsan kaba don ha ka DNA jong ngi, ka India kaba thymmai kadei ban long ka imlang sahlang kaba mareh sha ka lawei, hynrei ka imlang sahlang kaba don ia ka jingsngewkhia.
Ha ka imlang sahlang ha kaba kiba dang sahdien, la ki long ki SC, ST, lane OBC ki dei shi bynta jong ki kam pynroi ha ka Ri. Ka mynsiem sngewlem ha kaba ki briew kiba sah sha ki thain khappud bad ki jylla, kiba don ki por ki sngew ba ki shah niew kum ki nongwei, kidei ki hynmen ki para jong ngi.
Ka dei ban don ka jingsngew ha kaba i khyllung ba shah ieh bein, ki riewtymmen bad ki pang ba shitom, kiba duk bad kiba jynjar ki ju don ha ki jingmut jingpyrkhat jong ngi ha kaba ngi ai ka jingiarap ba kyrpang ban pynthikna ba ki hynmen bad ki para jong ngi ki ioh kajuh ka kabu ha baroh ki bynta jong ka jingim. Ha kane imlang sah lang kam dei ban don ka jingiapher kynthei ne shynrang lane ka niam.
Dei ban don ia ka jingai bor ia ki briew bad kaba plie lad ia ki samla jong ngi da ka jingdon ki jaka pule kiba tbit bad ha kaba ka koit ka khiah kam long kaba dkoh. Dei tang da kine baroh ba ngi lah ban tei ia ka India kaba thymmai kaba ngi lah ban tyngkai- ha kaba manla ki nong India kin ioh ka lad ban pynurlong ia ki jingangnud jong ki bad ban leh ha kata ka rukom ka ban pynkmen ia iwei pa iwei. Bad kan iarap ia ngi iwei pa iwei ban nohsynniang sha ka imlang sahlang bad sha ka ri hi baroh kawei.
Nga sngewskhem ba ka jingiatreilang kaba khlain hapdeng ki nongshong shnong bad ka sorkar kan ailad ia ngi ban pynurlong ia ki thong jong ka India ba thymmai.
Ka jingiai shah bad ka jingsngewthuh jong phi ha ki sngi hadien ka jingpynduh lut tyngka (demonetisation) – bad ka jingkyrshan naduh mynsiem ha ka jingiakhun pyrshah ia ka jingbamsap bad ka pisa beain (black money)- ka pynpaw ia ka jingdon jingkitkhlieh bad imlang sahlang kaba iar ka jingmut jingpyrkhat.
Ka jingpynduh lut tyngka ka la kyntiew ia ka jingpyrshang jong ngi ban tei ia ka imlang sahlang kaba hok. Ngi dei ban pynneh ia kane ka mynsiem.
Ka para Ri, Donkam ruh ban pdiang ia ka teknoloji. Ngi dei ban pyndonkam ia ka teknoloji ban pynkup bor ia ki briew jong ngi bad ban pynurlong ia ka thong ban pynduh ia ka jingduk. Ka jingduk bad ka India kaba thymmai kim iahap satia.
Mynta, ka pyrthei ka peit sha ka India da ka burom. Lah iohi ia ka ri jong ngi kum ka jingdon ki briew kiba don ka jingkitkhlieh, ka jingkiew ka ioh ka kot, bad kaba ai jingmut ban weng ia ki jingeh bapher bapher – kum ka jingkylla ka aiom, ki jingjia lynshop ki bor mariang, ki jingiapher, bad ki kam lehnoh.
Ka Tokyo Olympics jong u snem 2020 kadei sa kawei ka kabu ia ngi ban pyni sha ka pyrthei ia ka jinglong jong ka ri. Ha kine ki snem ban wan, ngi dei ban ialeh tyngeh na ka bynta kane ka thong jong ka ri. Ki agency sorkar, ki kynhun ba peit ia ki kam ialehkai bad ki jaka khaii kidei ban iasnoh kti lang ban ithuh bad kyrshan ia ki nongialehkai ba donsap jong ngi bad ban ai ia ki, ki training kiba iaryngkat kyrdan bad kiwei ki ri ka pyrthei khnang ba kin long kiba jop ha Tokyo.
Kum ki nongshong shnong jong ka ri, la ngi sah ha iing ne shabar – ngi dei ban kylli ialade kumno ngi lah ban leh na ka bynta ka burom jong ka ri.
Ka long ka rukom ia ngi ban pyrkhat ia la kiba haiing hasem, hynrei ngi dei ban pyrkhat ruh ia ka imlang sahlang. Ngi dei ban pynleit jingmut sha ka jingkhot ba ngi dei ban leh kham palat ym tang ban pyndep ia ka kamram ba la bynshet ha ngi. Ka kmie kaba sumar bad pynheh pynsan ia la i khun kam dei ba ka leh tang ba kadei ka kamram jong ka. Ka pyni ia ka mynsiem lenlade jong ka kaba kham pher.
Ki shipai jong ngi kiba iada ia ki thain khappud, ha ka jingshit kyrang ka sngi ha ki ri shyiap lane ka jingkhriat ha ki lumthah, ym tang ba ki leh ia ka kamram jong ngi. Ki pyni ia ka mynsiem len lade na ka bynta ka ri.
Ki nongrep jong ngi kiba trei hapoh ki jinglong jingman kiba eh ba jynjar ban thung ia ki mar rep ban bsa ia la ki para ri, kiba kim pat ju iakynduh, bad kiba sah ha kawei ka kyndong jong ka ri, ki trei ym ba ki pyndep tang ia ka kamram jong ki. Ki pyni ia ka mynsiem lenlade na ka bynta ka ri.
Hadien ki jingjia lynshop ki bor mariang, bun ki briew, ki kynhun sengbhalang bad ki shipai ki trei miet ba sngi ban pyllait bad ai jingiarap ia ki briew bas hem lanot. Kine ki pyni ia ka mynsiem lenlade ban ai jingiarap ia la ki para r.Hato iwei pa iwei na ngi, ngim dei ban bud ia kane ka mynsiem len lade, ngi dei bad ngi hap ruh ban bud.
Halor ka jingkyrpad na u Prime Minister, palat shi klur ki longiing ki la ioh ka jingiarap pisa LPG- khnang ba u gas cylinder un lah ban poi sha ki kamra shet jong ki longiing baduk jong ki para ri. Bad khnang ba ki dkhot jong kata ka longiing, khamtam ki kynthei, kin lait na ka tdem na ki chulha kaba ktah ia ki khmat bad ki tor jong ki.
Nga salute ia kito ki longiing kiba la shim ia kane ka jingiarap. Ym don ka ain ne hukum sorkar ba pynlah ia ki ban leh ia kaei kaba ki leh. Ka jubab jong ki ka wan na shapoh.
Ngi dei ban bud ia kane ka mynsiem pynshlur na kine ki longiing. Manla iwei pa iwei na ngi, ngi dei ban wad ki lad ban pynphai biang sha ka imlang sahlang. Iwei pa iwei na ki, ki jied ia kawei ka kam ba ngi lah ban iarap ia kiwei.
Kawei kaba kongsan tam ban tei ia ka ri jong ngi kadei ka jingpynkup bor ia ka juk ban wan. Ngi donkam ban pynthikna ba ym iwei i khyllung in shah ieh shadien. Kumta nga kyntu ia phi, kum ki nongtei ia ka ri, ban iarap pynnang pynstad ia ki khynnah kiba duk ba dang sahdien ha ka imlang sahlang jong ngi. Pynrung skul bad siew bai skul lane thied kot ym duna ia iwei i khynnah kumba dei ki lajong. Tang iwei!
Ka ri jong ngi ka don ha jingkhang jong ki jingjop ba khraw. Ha ki khyndiat snem ban wan, ngi long ka imlang sahlang kaba la don kiba nang ba stad pura. Ngi dei ban don ia ka thong kaba khraw ban pynlong ia ka imlang sahlang kaba dap da kiba la nang la stad.
Baroh ngi dei ki stake-holder ha kane ka thong. Lada ngi poi sha kane, ka ri jong ngi kan kylla hakhmat jong phi. Bad ngin long ki agent jong kane ka jingkylla kaba khraw.
Ar hajar san spah snem mynshuwa, u Gautam Buddha said, “अप्पदीपोभव … dei ban long ka sharak halade…” Lada ngi bud ia ki jinghikai jong u, kum ka mynsiem ka jingiakhih laitluid, ngi lah ban long ki 125 klur ki sharak ban tbeh jingshai sha ka lynti jong ka India kaba thymmai. Sa shisien pat, nga ai khublei ia phi baroh kaba bha tam ha ka jingdap 71 snem ka jingioh jinglaitluid jong ngi.
