Shillong, Naitung 10:Da ka ba sngewkhia bad sngewlem ïa ka lyngwiar pynmih durim {Film/ movie} ha jylla, ka Riti Academy ka la khluh ban kyrsiew ïa ki tyngshop puron, ki kaitor ki duhalia, ki barikor karikor ban kyntiew shaphrang ïa ka kam da ka ba kham pher. Ñiuma, ym lah ban tynjuh diengkot ïano ïano shaphang ki durim lane thew ïa ka dor jong kino kino ki riewtbit ha ka kam shna durim. Phewse, ka kam kamai spah bad ka ba threw ban tyllep ki paid byllien sha ki parin pyninam durim ki dei katto katne na ki thong ba ki ba bun ki Kyrseishna Durim {Film Producer} bad byllai ki ba shim bynta ki rhah bad khwan myntoi.
Kumta ka long ka ba donkam ban kdew lynti shaphang ki phang ba dei ban kyntiew sap, ban shitrhem ïa ka kam bad ban aiti met bad mynsiem na ka bynta ka thong ban jop da ka ba hun mynsiem jrut; bad kham tam ban sngewthuh shai ïa ka kam kyrseishna durim. Nalor kata ki don ruh ki riewtbit ki ba tynneng ïa ka pyrthei sngi bad ki ba kdew kti bad kynthoh ïa ka ba lymbiang ha ka imlang sahlang, teng teng tang ban kynshoit shitkhlieh ïa ki paidbhur.
Ha ka jingshisha lah ban shem ba ki khynnah ki samla bad ki rangbah ki tymmen na jylla ki ba don la ka sap jingtbit ha la ki kam, hynrei ki la shah lam bakla ha ki rongphong jong ka imlang sahlang. Kumta kiei kiei baroh ki shu sepei ha ka ba ym sngewthuh la ka bhah jingtbit ba la mang kyrpang. Na kata ka daw ka durim halor ka phang jong u tiewlarun ka long ka mynsiem ba thrang, ba angnud bad ba sngewkhia ïa ki ba bun ki sap tynrai ha ka imlang sahlang jong ka jylla.
‘Kum u Kyrseishna Durim nga khlem ap lypa ïa ka kynti ban wan jia bad ngam shym la khreh na ka bynta kaei kaei da lei lei ruh; hynrei dei ka mynsiem shitrhem ka ba ïai kyrsoi shi jingim ban synñiang lem ha ka imlang sahlang ka lingbriew manbriew’ La kren mardor u Bah Raphael Warjri. U la bynrap shuh shuh ‘Ka dei ka rai ka ba kyndit kyndit ban sdang ïa kaei kaei khlem da biang pura ki kor ki bor bad ha ka ba kyrduh ki lad ki lynti na ka bynta ban shna bad pynmih durim da ka ba bha tam kat ba lah.
Nga la ju antad bad sngewthuh ha lade ba bun na ki kyrseishna durim ne ki tynshop puron ha jylla kim da ñiewkor than ïa kane ka jingpyrshang jongngi kum ka synjuk. Lehse ngim da sngew skhem than ïa kaei ka ba ngi pyrshang trei bad ngim da thikna katno ngin lah ban trei; hynrei baroh ha ka kynhun ka don kaei kaei ka ba shai kdar ha man la ka sienjam ba ngi kynjoh da ka jingtip ka ba rit shaphang ka kam shna durim bad ngi kyrmen ban seisoh ki kam ban noh synñiang ha ka imlang sahlang’.
Ka mat pdeng u Tielarun ka la shu mih la ka mih na pdeng ki khanatang ki parom ba jyllei ha ka deiti Khasi, hynrei la ngam jylliew ha ka khana ban tipthuh katkum imlang sahlang ha ka juk mynta. Jar la katta, ka khana kam shym la byrsieh bad ka sah kumba ka long, hynrei la shu pyrshang ban bynrap ïa ki matti jong ki riti dustur tynrai Khasi ka ba ïadei bad ka apot na ki kam sang ba leh khnang ne ka ba shu jia ryngkhat. Ha kawei ka liang pat la ïathuh khana katkum kiei kiei ki snap ki ba long salonsar ha ka jingim briew bad ki ba ïadei dur katkum kano kano ka imlang sahlang ha ka pyrthei.
Ka lamshwa {prelude} jong ka durim ka kdew ïa ka jinglong jingman ha ka imlang sahlang ba ka pateng bynriew ba mynta kim tip shuh ïa la ka thymmei jong ki deiti tynrai Khasi. ka long kum ban kyrsiew ïa ka juk mynta ban sngewthuh ban ñiewkor ïa ka mynnor, ban kynshew jingtip ha ka mynta, bad ban pynwandur ïa ka lawei jong ka snap tynrai jong ki paidbynriew. Ka dei ka ba la pyrshang ban pynim pat ïa ka mynnor kum ha kata ka juk, la pynkhlaiñ bad pynneh ha ka mynta na ma bynta ban phuh ban phieng ka lawei jong ki paidbynriew bad ka longbynriew manbynriew.
U tyngshop kongsan, u Synran Najiar u la kyndeh ban shim ïa ka bynta jong u Het Rande kum u ba im shisha ha kata ka juk hyndai ha ka sawdong sawkun ba mynbarim. U la duriap bad trei shitom ban phong ïa ka dur ka dar bad ka jinglong da ka sap ba kynsai lajong. Ha ka ba ïadei bad ka tyngshop kongsan, ka Darihun Marbañiang pat kam shym la khluh ban shim la ka bynta kum ka Shatai Rande namar ba ka artatien kam da sngewdei ba ka long ka ba bit ba biang.
Hynrei da ka ba ai mynsiem bad pynshlur da u Kyrseishna, Bah Raphael Warjri ka la kohnguh da ka ba kylluid mynsiem bad ka la lah shisha ban mynleh {act} katkum ka bynta ba la mang. Ka bynta jong u Syiem Longshai la shim bynta da u Banjop Leo Kharmalki, u ba la len lade shikatdei haduh ba um salia ban mynleh ki bynta ba mynsaw da ka jingthmu ban long ka nongmuna ha ka kam shna durim Khasi ha ka jylla.
Ka long ka sien ba nyngkong na ka bynta u Rembrandt Iakmenlang Kharnaior kum u Lamkynto durim {Film Director} u ba la sei la ka sap lyngba ka jingpyrsad mynsiem bad pynshlur jong u riewtbit ba lah kham ih ha ka kam, u Bah Raphael Warjri. Hynrei u la pynpaw la ka sap kyrpang ba shimet ha la ki kam thawlade. Ka saiñdurpaw {screenplay}, ki kyntien kren {dialogue}, ki ktienrwai {lyrics} bad ka kam tbit daitriam {costume design} la pynbit pynbiang hi da u Bah Raphael Warjri, u ba la minot thop wat hapdeng ka jingkyrduh ki lad kyrshan bad ka ba ym lah kotbor ban thung ki riewtbit ba kynsai ha ki ba bun ki kam.
Jar la katta, u samla Elzer Dhar u la seibuit seibor ban tandurim {cinematography} ki ba kynsai, ka saiñsur tansur {sound design} ka dei ka kam radbah jong u Bah Julius L Basaïawmoit; ka taithoh durim {film editor} la pynbit pynbiang da u samla Nixon Kharbithai; bad ïa ka saiñsur rwai la shimti ryngkat da u Bah Augustine Kurbah bad ka samla Dalariti Gratel Kharnaïor, ka ba dei artat ka kaitor ba rwai ryngkat bad u samla Anderson Warlarpih. Ha ki katto katne ki bynta jong ka khana la bynrap ai jingmut da I Prof Antoinette Kharmalki I ba shim bynta ruh kum ka Mei’yiem ha ka durim.
La tandur ïa ka durim baroh kawei ha ki thaiñ sepngi ba shathie jong ka Ri Khasi khamtam ha Mawlangwir, Synrang Mawrin bad ha Mawmahwar. Ki longsan mansan jong ka dorbar shnong Mawlangwir, ki rangbah na shnong Markyrwat ha ryngkat bad ki kher ki mer jong ka sorkar jylla kum I Kong Isawanda Laloo, Deputy Commissioner, South West Khasi Hills District, Bah Rapbor Kharbihkhiew,EAC & BDO, South West Khasi Hills District, Dr W N War, District Animal Husbandry and Veterinary Officer, Dr V Nongbet, Senior Animal Husbandry and Veterinary Officer, South West Khasi Hills District. Ka jingkyrshan la ïoh ruh na ki dkhot jong ka Salonsar Club bad ka Mawlangwir Sports Club.
Kawei na ki bynta ba kongsan ha ka durim ka ba la ïa tyngkhuh mawsiang ka dei na ki kulai. Ka kynhun tihsani {Research Team} jong ka Riti Academy ka la lap ba don san jait ki kulai ha jylla ki ba nylla bad ki ba lah shongkha khleh bad ki ba na bar. Ha kane ka jingthwet lah ïa poi sha ki thaiñ Ri Pnar, Ri Bhoi, Ri War ha Nongphlang bad sha ki hima sha sepngi bad la shem ba ki kynrei eh sha thaiñ sepngi kum ha Mawkyrwat, Phlangdiloiñ, Mawthawpdah, Umdohlun, Mawthabah bad ha ki thaiñ Nongstoin, Nongkhnum, ha thaiñ Jakrem ha Mawmahwar.
Kumta la ïashem bad u Bah Bitali Kharsyiemïong u ba lah sdang ri kulai naduh dang khatar snem ka ryta bad don byllai ki kulai ha la shnong bad ki shnong ba marjan bad ba kham pajih. Ka jingtbit jong u bad la ki pyrsa ban hikai shong kulai ka la kham myntoi ïa kito ki tyngshop ba don ka bynta ban shong kulai. Kumta kiei kiei ki la urlong da ka jingshitrhem bad duriap minot ha la ka kam ba dawa ka durim.
Kiwi kiwei pat ki bynta ba la sot na ka deiti Khasi dei ka ba la pyndonkam ïa u kyrwoh ban phah khubor, ka shad kñia sngei na Hima Maharam ba la pynbit pynbiang da I Bah Nestarland Wanniang bad la ka kynhun ki nongshad, bad ka phawar rongbiria ba la pynbeit da I Ma Dimrai Kharlyngdoh. Kumjuh ruh ka phawar behmrad ba la pynbit pynbiang da i Bah Elbok Wanniang bad Bah Forwardman Lyngdoh I ba la rwai ruh ka sur tynrai ha ka durim.
Ha ka ba íadei bad ka antor ka Riti Academy ka la thaw kawei ka buit ban pynkhreh da ka sawangka ban pynphriang khubor ía ka durim bad markylliang ka durim kan kyntiew nam ía ka sawangka. Kawei na ki jingmlien ha ka synjuk jong ka Riti Academy ka dei ban long ki ba minot, ba sngewrit bad ban kiar na ka ba beh ïa ka rongphong, khlem da kynthup lang ïa kito ki ba trei na shabar ki ba ym dei na ka kynhun.
Kumta lah ban shem ha ka por ba tandurim ha Mawlangwir bad ha kiwei kiwei ki jaka ba ki nongïalam ba hakhmat da lade hi ki sar pynkhuid ïa ka ñiut ka ñier, ki tyngshop ba kongsan ki leit tong um na wah bad leit thohdieng na khlaw, don ki ba shet ba tiew, ba khlieng ba sait, ba kit ba bah tiar bad ïa sam bam sam dih markylliang khlem da thew kyrdan ïano ïano ruh. Ki don ki ba trei na sha bar ki ba pyrshang ban pynshoi bad buh diengpyngkiang, hynrei ki khlem lah ban kyrthuh {influence} bad la tehsong lang baroh ki dkhot ha ka synjuk.
Wat ha ba syrtok na ka kyrduh bad na ka khim khait, u Korbar Kyrseishna {Production Manager}, Bah Ioannis Shyllang ha ryngkat ki ba ïarap monlade kum u Bah Shining Pala bad Barikupar Warjri, Peter Syiemlieh ki trei shitrhem khlem da ïathan. Baroh ki ba trei ha la ki kyrdan kyrdan la ïa ñiewkor kumjuh markylliang. Ha ka liang ka jingkyrshan bei pisa la lah ban ïoh khyndiat khynsoit u synñiang na ka Khasi Hills District Council na ka ba noh mynsiem u Khliehduh barim, Bah Pynshngaiñ N Syiem bad malu mala na ki riew shimet ba kynthup ïa u Bah P T Sawkmie bad kiwei kiwei ki para dkhot ha ka synjuk kynthup ruh ka jingkylluid mynsiem ba marmet na ka longïing jong ki nongïalam ba ha khmat. Ka durim ba pura la khmih lynti ban pyndep shwa ban kut u snem 2019 bad yn sa phah pyninam ha ki tamasa durim ha kylleng ka Ri India bad sha ki lympung ha satlak pyrthei lada plie lad bad ïoh kabu ka ba deihok katkum ka kam.
