Ban weng ia ka Article 370 bad 35A, la pynurlong ia ka jingangnud jong u Sardar Patel: Modi

New Delhi, Nailar 16: Ban weng ia ka Article 370 bad 35A, la pynurlong ia ka jingangnud jong u Sardar Vallabh Bhai Patel la ong u myntri rangbah duh jong ka Ri u Narendra Modi haba kren ha ka jingrakhe ia ka jingdap 73rd  jingioh laitluid ka Ri ha Nongbah Delhi. Kane kadei ka jingkren u myntri rangbah duh.

Para nongshong shnong ba ieit jong nga, Ha kane ka sngi ba kyrpang jong ka Jinglaitluid, nga ai khublei sha baroh ki nongshong shnong.

Mynta ka sngi kadei ruh ka jingrakhe ia ka Raksha Bandhan. Kane kadei ka dustur tynrai kaba la don naduh ki spah snem ba mynshuwa kaba pynpaw ka jingiaiet jong ki shipara kynthei bad shynrang.

Nga ai ka jingkhublei jong nga sha baroh ki para nongshong shnong bad sha baroh ki para kynthei bad shynrang ha kane ka jinglehkmen Raksha Bandhan. To ai ba kane ka jinglehkmen kan pyndap da ki jingkyrmen, ki thong bad ki jingangnud bad jingangnud jong baroh ki para kynthei bad shynrang jong ngi, bad ban wanrah ka jingieit ha ki jingim jong ki.

Mynta ka sngi, katba ka ri ka rakhe ia ka jinglehkmen jong ka Jinglaitluid ka ri, ki briew ha ki bynta baoher bapher jong ka ri ki mad jingeh namar ki jingshlei um bad ka jingjur slap. Bun kiba la duh ia la kiba ieit ba thoin jong ki. Nga pynpaw ka jingsngewlem jong nga sha ki. Ki sorkar jylla, ka sorkar pdeng bad kiwei kiwei ki kynhun kum ka NDRF ki iatrei tyngeh sngi bad miet ban weng ia ki jingeh bad tehlakam ia ka jingling jingman.

Mynta ka sngi, haba ngi rakhe ia kane ka sngi ba kyrpang jong ka Jinglaitluid, nga pyndon burom ia kito baroh kiba la aiti ia la ki jingim jong ki, kiba pynlut ia ka jinglong samla jong ki ha ki phatok, uba la pdiang ia ka jingshah pyniap, uba pynsapriang ia ka jingiakhih khlem ka jingiaumsnam lyngba ka Satyagraha n aka bynta ka jinglaitluid jong ka ri.

Ka ri ka la ioh jinglaitluid hapoh ka jingialam u Bapu. Kumjuh ruh, ha ki snem naduh ba la ioh ia ka jinglaitluid bun ki briew ba la trei ha ka jingsuk jingsain bad ka jingshngain jong ka ri. Mynta ka sngi, Nga ai khublei ruh ia ki briew kiba la iatrei ban pynurlong ia ki jingkyrmen bad ki thong jong ki briew, na ka bynta ka roi ka par, ka jingsuk jingsain jong ka India kaba laitluid.

Hadien ba la thaw ia ka sorkar ba thymmai, nga la ioh ka kabu mynta ka sngi ban ai jingkren sa shisien sha phi baroh na Red Fort. Kam pat don 10 taiew naduh ba la thaw ia kane ka sorkar ba thymmai. Hynrei wat hapdeng tang shiphew taiew, la sdang ia ki jingpyrshang ha baroh ki liang bad ha manla ki lynti, la nang pynheh pyniar. Ki paidbah ki la ai ia ngi ka kabu ban shakri ia ki da ki jingkyrmen, ki jingkhmih lynti bad ki thong. Ngi aiti lut sha ka jingshakri ia phi ki paidbah, khlem da pynlehnohei wat tang shi khyllipmat.

Ban weng ia ka Article 370 bad 35A hapoh  10 taiew kalong ka sienjam ba kongsan sha ka jinglah ban pynurlong ia ka jingangnud jong u Sardar Vallabh Bhai Patel.

Tang hapoh shiphew taiew, ngi la lah ban pynbna paidbah ka ban sah jingkynmaw kum ka jingwanrah ia ka ain pyrshah ia ka Triple Talaq ban iada ia ki hok jong ki longkmie Muslim, ka jinglah ban wanrah ka jingpynkylla kaba khraw ha ki ain ban iakhun pyrshah ia ki kam lehnoh ban pynlong ia ki ain kiba kham pyrkhing bad khlain, bad ka jinglah ban phah 90,000 klur ki pisa sha ki bank account jong ki nongrep kiba long ki nongioh jingmyntoi jong ka PM Kisan Samman Nidhi Yojana.

Ki para kynthei bad shynrang jong ngi kiba long ki nongrep, ki nongtrei kam lajong barit baria jong ngi kim lah ban mutdur ba kin lah ban ioh ia ki scheme bai bam tymmen bad ban im ka jingim kaba don burom wat palat 60 snem, haba ka met ka sdang ban tlot bad donkam ia ka jingkyrshan. Ngi la pyntreikam ia ka scheme bai bam tymmen na ka bynta kane.

Ha kine ki sngi la mih ki khubor halor ka jingkyrduh um. La ong ba ka  jingsahteng ka jingeh jong ka jingkyrduh um ka la wan hakhmat jong ngi. Da kaba khmih lynti kum kane ka jingling jingman, ngi la pynbna ka jingthaw ia ka Ministry of Jal Shakti ka ban khmih bniah ia kane ka jingeh ha kaba ki sorkar jylla bad ka sorkar pdeng kin iatreilang ban kyntiew ia ki scheme bad ki mat treikam ban weng ia ka jingeh kyrduh um.

Ka ri jong ngi ka donkam shibun bah ki doctor ryngkat bad ki jingdonkam ha ka koit ka khiah. Ban pynurlong ia kane ka jingdonkam ngi donkam ia ki ain ba thymmai, ka jingkyntiew ia ki tiar ki tar, ka rukom pyrkhat thymmai bad ka jingthaw ia ki lad ki lynti kiba thymmai ban pynshlur bad ai mynsiem ia ki samla ban pule medical bad ban trei ruh ha kane ka kam. Halor kane, ngi la thaw ia ki ain bad shim ia ki sienjam ba kongsan ban wanrah jingkhuid jingshai ha ka jingpule Medical.

Ha kine ki sngi ba mynta ngi iakynduh ia ki jingjia jong ka jingpynkhein  ia ka hok jong ki khynnah ha kylleng ka pyrthei bad ka India kan nym ailad ia ki khun jong ka kin iakynduh ia ki jingma. Kumta donkam ia ka ain kaba pyrkhing bha ban iada ia ka hok jong ki khynnah bad la mynjur ruh ia ka.

Ko ki para kynthei bad shynrang, phi la ai ia ng aka kabu ban shakri ia phi baroh sa san snem naduh 2014-2019. Ngi shimkhia ia ki jingeh ba ki riewpaidbah ki mad ban ioh ia ki jingdonkam ba hakhmat eh. Ha kine ki san snem ba la leit, ka sorkar jong ngi ka la ialeh tyngeh ban ai ki jingdonkam ban iakynduh ia ki jingdonkam ba man ka sngi jong ki riewpaidbah.

La iatrei kyrpang n aka bynta ban pynsuk ia kito kiba sah ha ki thain nongkyndong, bad kito kiba duk, kiba duna, ki mad ia ki jingeh jingjynjar, ka jingshah ieh bein, bad ki riewlum. Ngi iatrei khlem sangeh ha kane ka bynta ban wanrah biang ia ka ri sha ka lynti jong ka roi ka par. Hynrei ki por  ki kylla. Katba u snem 2014-2019 kalong ka samoi jong ka jingpynurlong ia ki jingdonkam ba hakhmat eh jong phi, ki snem naduh u 2019 bad hadien yn iohi ia ki thong bad ki jingangnud jong phi kin urlong.

Ka India kan long kumno ha ka spah snem ba 21? Kan iaid stet katno? Kan trei kam katno, kan buh ki thong kiba kumno – ngi ia shim ki sienjam, iwei hadien iwei da kaba buh ia ka jingsaindur na ka byna kine ki 5 snem ban wan ha kaba ngi lah kynmaw lut ia kine.

Ha u snem 2014, nga dang long uba thymmai ia ka ri. Shuwa ka elekshon 2013-2014, nga la leit kylleng ka ri bad nga la ialeh ban sngewthuh ia ki jingmut jong ki briew kane ka ri. Baroh ki la don ki dur kiba dap da ka jingsngewkhia, baroh ki la don la ki jingtieng. Ki briew ki ju pyrkhat, hato ka lah mo ka ri ban kylla? Ka ri ka lah ne em ban kylla lada ka sorkar ka kylla? La don ka jingsngew kutlad kaba la don ha ki briew baroh. Kane baroh ka la wan na ki jingmad jong ki briew – ki jingkyrmen kim ju neh slem, ki la duh wut wut ia kine ki jingkyrmen.

Ha u snem, hadien 5 snem ka jingtrei shitom, ryngkat bad ka jingtrei shitom n aka bynta u paidbah, bad da ka jingieid ia la ka ri bad ki million ki briew jong ka – da kane ka jingsngew ngi la iaid shaphrang ryngkat bad kane ka jingieid bad ka jin gtrei shitom. Haba poi u snem 2019, nga la dap da ka jing lyngoh. Ki jingsngew ha ka ri ki la pher. Ka jingsngew kut lad ka la leit bad ki briew ki la dap da ka jingkyrmen, ki jingangnud ki la iasoh bad ki kam, la iohi ia ki jingurlong bad u paidbah u la ong lang – hooid, ka ri ka lah ban kylla.

U paidbah u la ia ong lang – Hooid ngi ruh ngi lah ban wanrah ia ka jingkylla, ngim dei ban sah dien. Kane ka la wan na ki 130 klur ki briew ka ri bad kane ka la ai bor thymmai ia ngi, ka la ai ka jingngeit ba thymmai ia ngi.

Ngi la sdang da ka Sabka Saath- Sabka Vikas, hynrei hadien 5 snem, ki briew ki la pynkylla ia ka jingsngew jong ka ri sha ka Sabka Vishwas.  Ka jingshaniah bad ka jingngeit skhem jongki briew kaba la kiew ha kine ki 5 snem kan nang ai mynsiem ia ngi ba ngin nang iai trei n aka bynta jong ka ri.

Ng ala peit ia ki elekshon ba la dep bad nga la ong ha kato ka por bay m shym don uno uno u riew sain pyrthei uba iakhun ha kine ki elekshon, ym don kane kane ka seng sain pyrthei kiba iakhun ia ka elekshon, u Modi um shym iakhun ia ka elekshon bad ki paralok jong u Modi kim shym la iakhun ia ka elekshon. Ki dei ki briew jong ka ri kiba iakhun ia ka elekshon, ki 130 klur ki briew ka ri ki la iakhun ia ka elekshon. Ki la iakhun na ka bynta ki jingthrang jong ki. Ngi la iohi ia kata ka jinglong jong ka democracy ha kane ka elekshon.

Ko para ri, ka lad ki lynti ban weng ia ki jingeh – ryngkat bad ka por ki jingangnud, ka jingkut jingmut bad ka jingurlong – ngi iaid ryngkat ha kane ka por. Ka la paw shai b aka jingsngew bang in lah pyndap hi da lade ia ki jingduna lada ngi iohi ba ngi lah ban weng ia ki jingeh.

Ka jingweng ia ki jingeh ka kyntiew ia ka jinglah pyndap hi lade, lada long kumne, ka jingngeit ha ka bor lade ka kiew bad kane ka plie ia kiwei kiwei ki lad. Ka jing burom ia lade ka long kaba khraw tam bad haba ka don ka lad ban weng ia ki jingeh, ka jingkut jingmut, ka jinglah bad ka jingngeit ha lade, ym don kano kano kaba lah ban pynwit ia ka jingkiew ka ri.

Mynta, ryngkat bad ka jingburom ialade, ngi la kut jingmut ban iaid shaphrang ban poi ki kliar kiba thymmai. Haba ngi pyrshang ban weng ia ki jingeh, ngim dei ban pyrkhat marwei. Kin don ki jingeh. Ki jingle malu mala da ka jingkyrmen ba kiwei kin iaroh ia ngi kan ym iarap ia ka ri. Ngi dei ban ialeh ban weng ia ki jingeh naduh tynrai.

Nga thyrrai phi la iohi ia ki kynthei muslim kiba im hapoh ka jingsheptieng ia ka Triple Talaq. Wat la kim ngat ha ka Triple Talaq, ki don beit ka jingtieng b aka lah ban jia ia ki ha kano kano ka por. Bun ki ri Islam kiba la weng noh ia kane ka jingle.

Hynrei na ki daw ba ym tip ngi artatien ban ai ia ki kynthei muslim ia ka hok jong ki. Lada ngi lah ban weng ia ka Sati Pratha, lada ngi lah ban wanrah ia ki ain ban pynduh ia ka jingpyniap ia ki khyllung kynthei, lada ngi lah ban iakren pyrshah ia ka jingshom kurim khynnah, lada ngi lah ban shim ia ki rai kiba khlain pyrshah ia ka dowry, balei ngim lah ban iakren pyrshah ia ka Triple Talaq? Ngi la shim ia kane ka rai kaba donkam ha ka jingngeit ia ka democracy bad ka Constitution.

Da kaba burom ia ki jingmut u Baba Saheb Ambedkar khnang ba ki kynthei muslim kin ioh lang ia ka hok; khnang ba kin ioh ia ka jingngei skhem ha lade; khnang ba kin ioh ban ia shimti lang ha ka roi ka par jong ka ri. Kine ki jait jingrai kim dei ban ioh jingmyntoi ha ka kam sain pyrthei. Ki pynthikna ia ka jingiada ba ki kmie bad ki hymen para kynthei jong ngi ki ioh.

Ngan ai sa kawei ka nuksa. Kaeit ka daw jong ka jingweng noh ia ka Article 370 bad 35A? Kane ka long ka dak ba khraw jong kane ka sorkar. Ngim iaid lait ia ki jingeh hynrei ha ka juh ka por, ngim ai lad ba kin kham heh. Kane kam dei ka por ba ngin leh klet ia ki jingeh. I aka kam ba khlem shym leh ha ki 70 snem la pyndep hapoh ka 70 sngi ba kane ka sorkar ka la wan ha ka bor.

Ka jingweng ia ka Article 370 bad 35A la leh ha ka Rajya Sabha bad Lok Sabha da ka majority 2/3. Kane ka mut ba baroh ki la kwah ia kane ka rai hynrei lehse ki a pia u briew ban leh ia kaba donkam. Nga la wan ban pyndep ia ki kam ba ki para nong India ki la ai ianga. Nga trei khlem da pyrkhat ia lade.

Ngi dang iaid shakhmat ha ka jingpynkylla ia ka Jammu bad Kashmir. Mynta la 70 snem ba ki sorkar ki la pyrshang ban leh eiei halor kane hynrei ym shym la urlong bad haba ym shym la urlong, donkam ban pyrkhat thymmai kumno ban leh ia kaba donkam. Ka dei ka kamram jong ngi ban pynthikna ba ki jingangnud jong ki briew ka Jammu bad Kashmir bad ka Ladakh ki urlong. Ia kane ka kamram dei ban bah lang da ki 130 klur ki nongshong shnong ka India. Ban pyndep ia kane, ngi dei ban weng ia ki jingpynkiang kiba don.

Ka rukom treikam ha kine ki 70 snem ka la kyntiew ia ka jingsngew lakajong bad ka la kyntiew ia ki kam lehnoh. Ka la kyntiew ia ka jinghiar pateng ka bor synshar bad ka la pynkhlain ia ka jingbam sap. Ngi dei ban pynthikna ba ki briew ka Jammu bad Kashmir bad ruh kaLadakh ki ioh I la ki hok. Ngi dei ban ialeh khnang ba kid alit kiba sah hangtei ki ioh ia ki hok ba ki ju duh hadduh mynta.

Ki briew rilum ha Jammu bad Kashmir ki dei ban ioh ia hok ba kiwei kiwei ki briew rilum ha ka ri ki ioh. Don bud ki jait bynriew kum ki Gujjar, Bakarwal, Gaddi, Sippie ne ki Balties kibd dei ban ioh ia la ki hok. Ka long kaba lyngoh ba ha Jammu bad Kashmir ki la don ki jingpynkhang ain ia ki Safai Karamchari. Ka la don ka jingiuh roit ia ki jingurlong jong ki. Mynta ngi la pynlait ia kin a kine ki jingteh baroh.

Ha ka por ba phiah ia ka India, da ki klur ngut ki briew ki la hap ban ieh ia ki iing nongtymmen jong ki khlem ka jingbakla jong ki. Kito kiba shong ba sah ha Jammu and Kashmir kim ioh ia ki hok long briew man briew, ne ki hok jinglong nongshong shnong. Ki don ki briew na ki thain rilum kiba sah ha Jammu and Kashmir. Ngi thmu ban shim ia ki sienjm n aka bynta ka bha ka miat jong ki ruh kumjuh.

Ki para nongshong shnong baieit jong nga, ka jingsuk jingsain jong ka Jammu and Kashmir bad Ladakh ki lah ban long ka jingai mynsiem ia ka India. Ki lah ban nohsynniang shikatdei eh sha ka roi ka par jong ka ri India. Ngi donkam ban trei tyngeh ban wanrah biang ia ka nam bad ka burom jong ki.

Ka rukom kaba thymmai kaba la wan hadien ka sienjam ba dang shen kin wanrah ia ki jingdonkam ki ban long ki jingmyntoi ia ki briew jong ka jylla. Mynta, kino kino ki briew ba don ha Jammu and Kashmir, kumba long lang baroh ki nongshong shnong jong ka ri India, ki lah ban poi sha ka sorkar ha Delhi. Kin nym don kino kino ki jingthut hapdeng. Ngi hap ban wanrah kum kane ka rukom treikam.

Ka jingweng noh ba dang shen ia ka Article 370 bad 35 A la pdiang da ka ri baroh kawei bad kumjuh ruh da ki briew na ki seng sain pyrthei baroh jong ka ri, khlem ki jingkhmih lynti. Katto katne ki la pynpaw ia ka jingkyrshan jong ngi katba kiwei pat ki ai ka jingkyrshan kaba khlem pynpaw. Hynrei katto katne kiba don ha ka bor, kiba thmu ban shim kabu na ka politik vote bank, ki la kren sha ka liang jong ka Article 370. Ka ri ka dawa ka jubab na kito kiba kren ha ka jingkyrshan ia ka Article 370, ba lada ka Article 370 bad 35-A kilong kiba donkam haduh kata.

Lada ka Article 370 ka long kaba kongsan haduh kata kata balei ki seng ba don ha ka liang synshar kim shym la pynneh ia ka ha ki 70 snem ba la leit wat hapdeng ka jingbun paid (majority)? Balei ki pynlong ia ka kaba shipor? Lada ka la don kata ka jingngeit kaba khraw haduh katta katta, phi la dei ban iaid shakhmat bad pynneh ia ka.

Kane kamut ba phi tip baroh shikatta b aka rai ba la shim kam long kaba dei. Hynrei phim shym la don kata ka jingshlur bad ka mon ban pynkylla ia ka. Ki jingsngewkhia shaphang ka lawei jong ka sain pyrthei ki iai mih. Ha nga, ka lawei jong ka ri kalong kaba kongsan, ka lawei jong ka sain pyrthei kam don jingmut.

Ki nongthaw ia ka riti synshar (constitution) jong ngi bad ki briew ba khraw kum u Sardar Vallabh Bhai Patel u la shim ia kine ki rai kiba shlur bad kaba kongsan wat ha kito ki por jong ka jingeh, da kaba bad ia ka thong ban pynthikna ia ka jinglong kawei ka ri bad ka jingryntih ki kam sain pyrthei. Kane ka kam na ka bynta ka jinglong kawei ka ri ka la long kaba jop hynrei la mad ia ki jingeh namar ka Article 370 bad 35A.

Mynta ka sngi, nga ai jingkren sha ka ri na Red Fort, nga lah ban ong da ka jingsarong ba manla ki nong India mynta ki lah ban kren shaphang ka kawei ka Ri, kawei ka Riti synshar bad ngi pyrshang ban pynurlong ia ka jingangnud jong u Sardar Sahibs jong ka Ék Bharat Shreshtha Bharat. Kumta ngi dei ban kyntiew ia kum kine ki rukom kiba pynkhlain ia ka jingiatylli ka ri, bad kane ka rukom kadei ban iai bteng. Kam dei ban long ka lad ka lynti kaba shipor hynrei kaba iai bteng.

Lyngba ka GST ngi la lah ban pynurlong ia ka jingangnud jong kawei ka Ri kawei ka Tax. Kumjuh ruh, ngi la lah ban kot dang shen sha ka jingangnud jong kawei ka Ri, kawei ka Grid ha ka liang ka bording.

Ngi la lah ban kyntiew ia ka rukom jong ka kawei ka Ri, kawei ka Mobility card bad mynta ka don ka jingiatainia ha kylleng ka ri shaphang ka jingpynlong elekshon ha kajuh ka por ha ka ri. Kane ka jingiamir jingmut dei ban rah ha ka rukom ba iadei bad ka democracy. Ngi hap ban bynrap shuh shuh shibun kiba kum kine ki buit ba thymmai ban sngewthuh ia ki jingangnud jong ngi jong ka Ek Bharat, Shreshtha Bharat.

Ki para nongshong shnong baieit jong nga, ka ri ka la kot sha ki kyrdan ba thymmai, ka ri kadei ban paw satlak pyrthei. Na ka bynta kane ngi hap ban pynkylla ia ka jinglong ha kaba iadei bad ka jingpynduna ia ka jingduk ha ka ri Ym dei ban leh kum ka jingiarap, hynrei kum ka kamram jong ngi sha ka ban tei ia ka lawei ba phyrnai jong ka ri namar ngi la lah ban pynlait laitluid ialade na ka jingduk.

Ki la don shibun ki jingpyrshang kiba jop ba la leh ha kine ki 5 snem ba la leit ban pynduna ia ka jingduk. Ngi dei ban kot shuh shuh sha ki jingjop kiba bun ban ia ki por ba la leit bad ha ka jingiaid sted. Ka jingburom bad jingkyrshan ia u briew uba duk ka lah ban kyntiew ka jingburom jong u ialade bad pynshlur ia u ban pyrshang ban lait n aka jingduk khlem ka jingiarap ka sorkar.

U briew un lah ban lait n aka jingduk da la ka jong ka bor jong u. lada don napdeng jong ngi kiba kham khlain bor ban iakhun pyrshah ia ka jingeh, kidei ki para shynrang bad kynthei jong nga kiba duk. Kiba duk ki lah ban iakhun pyrshah ia ki jingeh bad lah ban im wat hapdeng ka jingkhriat kaba jur. U don ia kane ka bor hapoh jong u hi. Wan, to ngin iadem hakhmat kane ka bor bad iarap ban rat dyngkhong ia ki jingeh ha ka jingim jong u ba manla ka sngi.

Balei ki briew kiba duk kim don ia ki painkhana, kim don bording ha iing, kim don iing ban sah, kim don ka umdih umbam bad kim don bank account. Balei ka pynlong ia ki ban leit sha ki nongai kylliang ban shim ram da kaba bynda ia kiei kiei? Wan, to ngin pyrshang ban kyntiew ia ka burom jong u, ka jingsngewskhem jong u briew uba duk.

Ki para shynrang bad kynthei, ka la kut 70 snem naduh ba la ioh ia ka jinglaitluid. Baroh ki sorkar ki la leh shibun ki kam ha la ka jong ka jong ka rukom. Man la ka sorkar, khlem da khein ia ka party, la ka long ha sorkar pdeng lane ha ka sorkar jylla, ki la pyrshang ha la ki jong ki jong ki rukom. Hynrei ka dang long ka jingshisha ba mynta ka sngi jan mar shiteng na ki iing ha India kim don umbam umdih.

Ki briew ki la hap ban mad jingeh ban ioh umdih. Ki kmie bad ki para kynthei jong ngi ki hap ban iaid 2,3,5 km ban kit um kaba khia ha la ki khlieh jong ki. Kumta, kane ka sorkar ka la rai ka la ban khia halor ka kam kaba kyrpang bad kata kalong- kumno ban pynthikna ka jingdon um ha manla ki iing. Kumno manla ki iing ki ioh um, ka umdih kaba khuid? Bad kumta nga pynbna na Red Fort mynta ka sngi ba ha ki sngi ban wan, ngin rah shakhmat ia ka ‘Jal-Jeevan’ Mission.

Ka sorkar pdeng bad ki sorkar jylla kin iatreilang halor kane ka ‘Jal-Jeevan’ Mission. Ngi la kular ban pynlut palat T. 3.5 lak klur halor kane ka mission ha ki snem ban wan. Dei ban treikam halor ban pynneh pynsah ia ka um, ka um ban ai ia ki jingthung, ka jingpynlang umslap, ki um duriaw lane ka jingpynkhuid ia ki um ba la jaboh, bad ka ‘Per Drop, More Crop Micro Irrigation’ ia ki nongrep.

Dei ban plie ia ki campaign pynneh um, ki prokram pynsngewthuh ia ki nongshong shnong shaphang ka um, khnang ba kin sngewthuh ia ka jingdonkam jong ka um, wat ia ki khynnah ruh dei ban hikai shaphang ban pynneh ia ka um kum shi bynta ka jingpule jong ki ha ka por ba ki dang khynnah. Ngi dei ban rah shakhmat da ka jingngeit ba ha ki san snem ban wan ngi hap ban leh kham palat saw shah ka kam ba la leh ha ki 70 snem ba la leit ban pynneh ia ka um bad ban pynthymmai ia ki tyllong um.

Ngim lah shuh ban dang ap slem. U riewkhuid Thiruvalluvar ji uba khraw u la ong ba ka kam ba kongsan ha ki spah snem ba la leit ha kaba ym don mano mano ban poi pyrkhat shaphang ka jingkyrduh um bad ka jingkongsan jong ka um.

Bad hadien u riewkhuid Thiruvalluvar ji u la ong NeerIndri Amiyadhu Ulganein  kamut ba lada ka um ka sdang ban jah noh, kumta ki rukom jong ka mariang kin shah ktah bad kan poi sha kaba kut. Kane kan long ka jingsdang jong ka jingjot.

La kha ia nga ha Gujarat. Ha North Gujarat, ka don ka nongbah pilkrim jong ki jain ba la tip kum Mahudi. 100 snem mynshuwa la don uwei u riewkhuid jong ki Jain ba la kha ha ka longing jong ki nongrep. U ju leit trei ha lyngkha hynrei hapoh ka jinghikai jong ka naim Jainism.

U kylla long u riewkhuid jong ki jain ba la tip kum Budhi Sagar ji Maharaj. U la iehnoh shadien katto katne ki jingthoh ba 100 snem mynshuwa ha kaba u la iasam ia ka jingmaham lypa ba kan don ka por haba ia ka um yn die ha ki dukan die jhur.

Hato phi lah ban mutdur ba ki kyntien jong une u riewkhuid ba la thoh shispah snem mynshuwa ki la kylla ka jingshisha mynta. Kaei kaba la kren lypa spah snem mynshuwa mynta kalong ka jingshisha, bad mynta, baroh ngi iathied um na ki dukan die jhur.

Ko para nongshong shnong baieit, ngim dei ban thait ha ki jingtrei shitom jong ngi, lymne ban gin sangeh lane artatien ban iaid shakhmat.

Kane ka campaign halor ka jingpynneh pynsah ia ka um kam dei ban sahkut tang ha ki kam jong ka sorkar. Kadei ban long ka jingiakhih jong ki briew kum ka Swacchh Bharat Abhiyan jong ngi. Ngi hap ban rah shakhmat ia kane ka jingiakhih da ka jingiarap lyngba ki buit, ki thong bad ki jingpyrshang jong ki riew paidbah.

Ki para nongshong shnong baieit, ka ri jong ngi ka la poi ha ka bynta ba ngi dei  ban long shai shaphang kiei kiei baroh.

Ka por mynta ka la poi ba ngi dei ban iakhun ia ka jingeh. Don ki por la shim ia ki rai da kabab uh jingmut ha ka jingmyntoi jong ka sain pyrthei hynrei kane ka ktah pynban ia ka jingkiew ka lawei jong ki samla ban wan jong ka ri ka jong ngi. Nga kwah ban pynpaw ia ka jingeh ha kaba iadei bad ka jingkiew ka jingbun briew ha kawei ka ri na Red Fort mynta ka sngi.

Kane ka jingkiew sted ka jingbun briew ka buh ia ki jingeh bapher bapher ia ngi bad ia ka lawei ban wan.

Ha ka imlang sahlang jong ngi, ka don ka bynta ba ngi iatip bha halor ki jingeh jong ka jingbym lah ban tehlakam ia ka jingkiew ka jingbun briew. Baroh ki don hok ban ioh ki jingiaroh bad burom. Kane kalong ruh ka jingpynpaw jong ki ia ka jingieit jong ki ia ka ri.

Hashuwa ban ioh khun, ki shim ia ka rai la kin lah ne em ban sumar bad pynbiang ia ki jingdonkam jong I khun bad ban pynurlong ia ki jingangnud jong u/ka da kaba shim ia ka kamram kum ki kmie ki kpa kiba don ia ka jingkitkhlieh.

Da kaba buh jingmut ia kine ki jingeh ha ki jingmut jingpyrkhat, ki nongshong shnong kiba don ka jingkitkhlieh ki la buh lypa ka jingmut ban don ia ka longing kaba rit. Ym tang ba ki nohsynniang sha ka bha ka miat jong ka iing ka sem jong ki hynrei kumjuh sha ka jingbha jong ka ri.

Ki pynpaw ia ka jingieit ri. Nga kwah ba baroh ki briew ha ka imlang sahlang jong ngi kin khmih bha ia la ka jingim bad ban peit katno ki la shakri ia la ka iing ka sem da kaba tehlakam ia ka jingkiew ka jingbun briew ha ka longiing longsem.  Kadei shaphang kumno ka longing ka la iaid shakhmat hapoh ka longiing kaba rit, kumno ki khun ki ioh ka pule puthi, kumno ka longing ka lait na ka jingpang, haduh katno ka longing ka pyndap ia ki jingdonkam ba hakhmat eh jong ki.

Ngi dei ban bud nuksa na ki. Hashuwa ba I khun in wan ha ka longiing longsem jong ngi ngi dei ban pyrkhat- hato nga la pynkhreh ialade ban pyndap ia ki jingdonkam jong I khun? Lane hato ngan ieh ha ka jingshaniah jong ka imlang sahlang? Hato ngan ieh ia I khun khlem sumar? Ym don ki kmie ki kpa ki ban bteng ban kha khun kiba hap ban im ka jingim kaba kum kane bad kumta donkam ia ka jingai jinghikai ha ka imlang sahlang.

Ki briew kiba la iadon bynta ha kane ka kamram kaba khraw ki donkam ban ioh ka jingpyndon burom, bad da kabab uh ia ki kum ki nuksa ngi donkam ban ai mynsiem ha ki katto katne ki bynta jong ka imlang sahlang ki bym pat pyrkhat ha kum kine ki rukom. Ngi donkam ban khuslai shaphang ka jingkiew ka jingbun briew.

Ki sorkar ruh ki hap ban mih shakhmat lyngba ki scheme bapher bapher. La ka long ka sorkar jylla lane ka sorkar pdeng- baroh ki hap ban iatreilang ban kit ia kane ka jingkitkhlieh ha ki tyrpeng. Ngim lah ban pyrkhta ia ka imlang sahlang ka bym koit bym khiah, ngim lah ban pyrkhat ia ka imlang sahlang ka bym don ka pule puthi. Ka India ha ka spah snem ba 21, ka jinglah ban pynurlong ia ki jingangnud ki sdang bad u briew, ka sdang bad ka longing.

Lada ki briew kim long kiba la nang la stad, ki bym koit bym khiah, kumta ka iing lane ka ri kan nym long kaba kmen. Lada ki briew ki long kiba nang bas tad, kiba shah pynkup bor, bad kiba tbit bad ki don ki lad ki lynti ban kot sha ka jinglong jingman kaba dei ban pynurlong ia la ki jingangnud bad ki jingdonkam, kumta nga sngew b aka ri ka lah ban pynurlong ia kine kiei kiei.

Ki para nongshong shnong baieit, phi iatip bha ba ka bamsap bad ka jingleh shiliang khmat ka la pynsniew ia ka ri jong ngi bad rung ha ki jingim jong ngi kum ki kruin. Ngi iai pyrshang ban rat dyngkhong ia ki. Ki la don ruh ki jingjop, hynrei ka jingpang ka la long kaba la ngam jylliew bha, ka jingpang ka la sapriang kylleng ba ngi hap ban iai pyrshang shuh shuh bad kata ruh ha manla ki kyrdan, ym tang ha ka kyrdan jong ka sorkar bad ngi donkam ban iai bteng ban rat dyngkhong ia ka.

Baroh ki kam ym lah ban leh tang shisien pyrshang, ki jingmlien kiba sinew kilong ki jingpang ba bat slem. Don ki por ki ioh jingkoit, hynrei don ki por ki khie biang. Kane ruh kalong ka jingpang ha kaba ngi hap ban shim bun ki sienjam, da kaba rat dyngkhong ia ka da kaba iai pyndonkam ia ka teknoloji. Manla ka jingpyrshang la leh ban pynkhlain ia ka hok bad ka jingshai ha baroh ki kyrdan.

Phi lah ban iohi ba tang hadien ba la thaw ia ka sorkar, bad kumjuh ha ki san snem ba la leit ka sorkar ka la weng ia shibun ki heh ophisar. Baroh kum kine ki briew ki thaw jingeh la ong ba ka ri kam donkam shuh ia ka jingshakri jong ki bad ki la shah weng.

Nga ngeit ba kadei ban don ka jingkylla ha ka rukom, hynrei ha kajuh ka por kadei ban don ka jingkylla ha ka imlang sahlang. Ryngkat bad ka jingkylla ha ka imlang sahlang, ka jingkylla ha ka rukom pyrkhat bad ki jingngeit jong ki briew ba pyniaid ia ki system ruh kalong kaba kongsan. Dei tang hangta ban gin lah ban poi sha ka jingjop.

Ki pra shynrang bad kynthei, ka ri ka la long kaba iar ka jingmut jingpyrkhat hadien bun bun snem jong ka jinglaitluid.

Ngin sa rakhe ia ka lyngkhuh snem ba 75 jong ka jingioh jinglaitluid. Kane ka jinglaitluid kalong kaba khraw ia ngi namar ki jinglong tynrai jong ngi. Haba nga pynlong jingialang bad ki ophisar nga ju ong, ngam ju kren paidbah shaphang kata hynrei mynta ka sngi nga sngew ba nga kwah ban kren, nga iai kyntu ia ki ophisar ba hadien bun bun snem ka jingioh jinglaitluid hato ngim lah ban leh ei ei ban pynduna ia ka red tape bad ban pynduna ka jingdonkti jong ka sorkar ha ka jingim ba man ka sngi jong ki riew paidbah.

Ka jingmut jong ka India kaba laitluid ha nga kalong ban thaw ia ka ecosystem kaba pynduna ka jingdonkti ka sorkar ha ka jingim jong ki briew jong ka. Kane kan ailad ia ki briew ban rai shaphang la ka jong ka lynti bad ban rai shano ka lynti ba ki kwah ha ka bha ka miat jong ka ri, n aka bynta ka jingbha jong kiba haiing jong ki bad ha ka jingialeh ban kot sha ki jingangnud jong ki.

Ki nongshong shnong kim dei ban sngew ka jingban khia jong ka sorkar hynrei ha kajuh ka por ha ka por ka jingeh jingjynjar ka sorkar kam dei ban leh sting. Ka sorkar kam dei ban ban khia bad kam dei ban khein sting, to ngin ia iaid shaphrang lem bad ki jingangnud jong ngi. Ka sorkar ka dei ban ieng bad ngi, ka dei ban iadon lang. Lada wan ka por, ki briew ki dei ban snew shngain ba ka sorkar ka don beit bat ki. Hato ngi lah ban pynthikna ia kane?

Ngi la pynduh noh ia katto katne ki ain bad ki kyndon kibym iaid kam shuh mynta. Ha kine ki san snem, nga la pynduh kumno kumno kawei ka ain shisien shi sngi ka bym iahap shuh. Lehse ki briew kim tip – ka jingpynduh noh kawei ka ain man ka sngi ka mut ba ngi la weng noh kumba 1,450 tylli ki ain khnang ban pynduna ka jingban ia ki briew.

Kane ka sorkar thymmai ka la pyndep mynta 10 taiew ha ka bor bad mynta sa 60 tylli ki ain la weng noh khnang ban kham suk ka rukom im. Ka jingsuk ka rukom im ka long kaba donkam ha ka India kaba la laitluid bad ngi ieng skhem ban pynthikna kane ka jingsuk ha ka rukom im.

Mynta, ngi la iaid shaphrang sha ka jingsuk ha ka die ka thied. Ngi thmu ban poi ha ka Top Five ha ka global ranking bad n aka bynta kane, donkam ban wanrah katto katne ki jingpynkylla; uno uno u briew uba kwah ban seng kam barit u ia kynduh ki jingeh kiba heh bad kiba rit kum ka jingpyndap phom, ka jingbeh nangne shatei, u hap leit sha ki ophis bapher bapher hynrei um ioh ia kaba u kwah.

Khnang ban weng noh ia kine ki jingeh, ngi la shim lang ia ka Sorkar Pdeng bad ki Sorkar Jylla, ia ki nongbah bad ki jaka sor, bad ngi la lah ban pyn kham suk ia ka kam die kam thied.

Ka pyrthei mynta ka sngewthuh b aka India kaba long ka ri kaba heh, ka ri ba dang kiew shaphrang, ka lah ban thew bad ban shim ki sienjam kiba heh. Ka jinguk ha ki kam die kam thied ka lonmg kawei ka mawmer, ka jingthmu jong ng aka dei ban pynthikna b aka don ka jingsuk ha ka rukom im ha kaba u briew um donkam ban pynjynjar ia lade ban ioh ia ki jingbit na ka sorkar ne ki ophisar, ha kaba u ioh ia ki jingdonkam jong u da ka jingsuk bad namar kane, ngi dei ban trei ban urlong ia kane ka thong.

Ko para nongshong shnong, ka ri jong ngi ka dei ban iaid shaphrang hynrei ka ri mynta kam lah ban ap ia ka jingkiew kaba wan suki suki, ngi dei ban shim ia ki sienjam kiba heh, ngi dei ban pynkylla ia ka rukom pyrkhat jong ngi. Khnang ba ka India kan lah ban poi sha ki kliar, ngi donkam ban don ki jingdon jingem katkum ka juk mynta.

Wat la ka don ka jingsngew kut lad, ki briew ki ju angnud beit ia ka rukom treikam kabab ha. Ki sngewtynnad ia ki tiar kiba bha, ki la ioh jingmad ia kine. Kumta ngi la rai ban bei tyngka 100 lak klur n aka bynta ki jingdon jingem katum ka juk mynta. Kane kan wanrah ia jingplie lad ban ioh kam, kan wanrah ia ki rukom treikam kiba pher bad kan pynurlong ia ki jingangnud.

Kam pher lada kane ka long lyngba ka Sagarmala Project ne ka Bharat Mala Project, ki steshon rel kiba katkum ka juk mynta, ki steshon bus ne ki kad liengsuin, ki hospital kiba katum ka juk mynta ne ki jaka pule kiba bha, ngi kwan ban wanrah ia ka jingkiew shaphrang. Mynta ka ri ka donkam ruh ia ki kad jhad. Ki briew mynta ki la pher bad ngi dei ban sngewthuh ia kane.

Nyngkong, lada ia ka rai la shim tang ha sla kot ba yn shna ia ka steshon rel ha kawei ka jaka, ka ju don ka jingsngew kmen da ki snem ba kan don ka steshon rel haka jaka kaba jan. Ki por ki la kylla mynta. Ki nongshong shnong kim hun shuh tang ka steshon rel. Kin kylli mardor, “Lano ka Vande Bharat Express kan poi sha ka jaka jong ngi?” Ka jingmut jingpyrkhat mynta ka la pher.

Lada ngi shna ia ka steshon bus kabab ha ne ka steshon rel kaba 5 star, kin y mong, “Phi la leh ka kam kaba khraw.” Kin kylli beit, “Lano yn dep ia ka kad liengsuin?” Kane ka pyni b aka jingmut jingpyrkhat ka la pher. Ki briew kiba ju kmen ban ioh ia ka jaka sangeh rel mynta ki ong, “Ka biang hi hynrei lano pat ngin ioh ia ka kad liengsuin?”

Mynshuwa ki briew ki ju kylla, “Lano yn siang surok noh ha ka thain jongi?” Mynta pat ki kylla, “Hato ka surok kan long ka 4 lane ne ka 6 lane?” Kim hun tang ka jingsiang surok mynta. Kane ka long ka jingkylla kaba kongsan ha ka India.

Mynshuwa haba ki briew ki iohi ia u post elektrik uba la buh ha madan, ki ju dap da ka jingkmen da kaba pyrkhat b aka bor ding elektrik ka la poi sha ki watla ym pat pynieng tang ia u post ruh. Mynta wat hadien ba la ring ia u sainar bad pynpoi ia ki meter, ki briew ki kylla, “Lano ngin ioh bor ding elektrik baroh shi sngi?” Mynta kim kmen tang da i post bad ki sainar.

Mynshuwa haba wan ki mobile phone, ki briew ki ju hun tang haba ioh bat ia ki phone. Mynta ki iakren shaphang ka jingstet ka internet. Ngi hap sngewthuh ia kane ka jingkylla ka rukom pyrkhat katkum ka juk. Ngi hap kiew shaphrang ha bun ki bynta.

Ko para nong India, ia ki sorkar la ju tip lyngba ki kam ba ki leh ha kano kano ka jaka lane n aka bynta kan kano ka jait bynriew. Ka ju long ba ki briew ki peit thuh katno ka sorkar ka la leh lane katno ka la ai. Mynshuwa, ju pyrkhat ba tang kane ka la biang. Lehse ka dei ka jingdonkam ha kato ka por.

Hynrei kam pher katno, mano, kaei ki la ioh ha kip or ba la dep, mynta donkam ban ia pyrkhat lang shaphang ki jingangnud jong ka ri. Ka por la la dei ban gin im, ngin iakhun bad ngin kiew lang khnang ba kine ki jingangnud kin urlong. Ha kaba kynmaw ia kane, ngi la thmu b aka ri kan don ka economy kaba kot 5 trillion dollar. Ki 130 klur ngut ki briew ki lah ban leh ia kane lyngba ki kam barit barit jong ki. Kane ka lah ban long kaba sngew eh ia katto katne ki briew.

Lehse kim long kiba bakla hynrei lada ngim leh ia ki kam kiba jynjar, lada ngim shim ia ki kam kiba jynjar, kumno ngin kiew shaphrang? Lada ngim leh ia ki kam kiba jynjar, kumno ngin kiew ki jingmut jingpyrkhat? Ngi dei ban don beit ka thong kaba khraw bad ka sorkar ka la leh ia kane.

Kane kam dei tang kaba shu mutdur. Ka ri ka la kot sha ka economy kaba 2 trillion dollar hadien 70 snem ba la ioh ka jinglaitluid, hadien 70 sngm, ngi poi tang ha ka economy ba 2 trillion dollar. Hynrei ha ki 5 snem na 2014 haduh 2019 ngi la poi sha ka economy ba 3 trillion dollar kata ka mut ba ngi la kyntiew da 1 trillion dollar. Lada ngi lah ban kiew katne ha kine ki 5 snem, ngi lah ruh ban poi sha ka thong 5 trillion dollar ha kine ki 5 snem ban wan. Kane ka dei ban long ka jingangnud jong man u briew ka ri.

Haba ka kiew ka economy, ka wanrah ruh ia ka jingsuk ha ka rukom im. Ki plie ki lad ban urlong ki jingangnud jong ki briew baroh. Khnang ban ioh ia kine ki lad, ngi hap pynkylla ia ka rukom pyrkhat shaphang ka economy jong ka ri.

Haba ngi don ka thong ban kyntiew arshah ia ka jingioh jong ki nongrep, haba ngi angnud ba hadien 75 snem ka jinglaitluid man la ka longiing kan don la ka iing, haba ngi don ka thong ba man la ka longing kan ioh ia ka bor ding elektrik, haba ngi thmu ba hadien ka jinglaitluid ba 75 snem man la ka shnong kan ioh Ia ki optical fibre network ka broad band connectivity bad ki lad ban pule na la iing ha ki jaka pule kiba jngai, kine kim dei ban sah tang ki jingangnud.

Ngi dei ban kyntiew ia ki kam jong ngi kiba iadei bad ki duriaw bad ka blue economy. Ngi dei ban pynkup bor a ki rawan jong ngi. Ki nongrep kiba pynbiang mar bam ia ngi ka lah ban long ki nongai bor jong ngi. Hato kim lah mo ban kylla nong shalan ruh, balei ba ki mar rep jog ki kim shlei ha ki iew shabar ri? Ngi kwah ban iaid shakhmat ha kaba iadei bad kine ki jingangnud. Ka ri ka dei ban kyntiew ia ki kam shalan tiar shabar ri. To ngin ia trei shitom ban poi sha ki iew bapher bapher ha kane ka pyrthei.

Man la ka distrik ha kane ka ri ka don ka lad ban long kum kawei ka ri, man la ka disrtik la lah ban ia kot bor bad ki ri kiba rit. Ngi dei ban sngewthuh ia kane ka bor bad ngi dei ban pyndonkam ia kane. Balei ba ki disrtik kim pynkhat ba ki lah ban long ki jaka shalan tiar?  Man la ka distrik ka don la ki jong ki tiar tynrai bad ki jingkhlain lajong.

Haba kawei ka distrik ka pawnam na ki jingtah sma ubih, kawei pat ka pawnam na ki sari, kawei pat ka pynmih ia ki tiar shet kiba bha katba kawei pat ka distrik ka pawnam na ki mithai. Man la ka distrik ka don la ka jong ka bor bad ka don ka lad ha ki iew shabar ri.

Ngi dang peit kuno ngin pynthikna ia ka zero defect zero effect ha ka jingpynmih ia ki tiar n aka bynta ki iew shabar ri. Lada ngi ai jingmut ha ka kam shalan tiar shabar ri da kaba kdew ia kane ka jingbun ki rukom ha ka ri bad ngi trei ban iuh kjat ha ki iew shabar ri, ki samla jong ngi kin ioh kam. Kane kan pynkhlain ia ki karkhana ba rit jong ngi. Ngi hap ban kyntiew ia kane.

Ka ri jong ngi ka lah ban long ka jaka kaba khring bha ia ki nongjngoh kai pyrthei hynrei ngim pat lah ban leh ia kaba donkam. Ia ngin iashim ia ka rai ban kyntiew ia ki kam jngoh kai pyrthei ha ka ri. Haba kiew ki kam jngoh kai ka plie lad ia ka jingiohkam. Ka ioh ka kot jong ka ri ruh ka kiew.

Ki briew kylleng ka pyrthei ki la kloi ban wan peit ia ka India. To ngin ia pyrkhat mynta kumno ba ngin ia khring ia ki briew bad kumno ngin wanrah ia ki jingkylla ha ki jaka jngoh kai jong ngi. Ngi dei ban kren ruh shaphang ka jingkyntiew ia ka ioh ka kot jong ki briew, ka jingpule ba kham bha bad ki lad ioh kam kiba thymmai. Kidei ban don ki lad ia ki briew ba kin pynurlong iala ki jingangnud.

Ki stad science jong ngi kidei ban don ki jingdon jingem kiba biang, ki shipai jong ngi kidei ban don ki tiar ialeh kiba biang kiba la shna hi ha la ri. Nga ngeit ba ki bun ki lad ban pynkhlain ia ka India khnang ba kan lah ban kot sha ka economy kaba san trillion dollar.

Mynta ka don ka lad kaba bun bha ba kan kiew ka economy. Lada ka sorkar kalong kaba khlain, ki polisi kilong kiba iaid ryntih bad ka kiew ka jingshaniah jong kiwei ki ri. Ki briew ka ri ki la pyni ia kane. Ka pyrthei ka peit ia ka jngkhlain jong ka India da kaba burom ia ka. To ngin nym ailad ba kane kan sepei.

Mynta ka pyrthei ka la kloi ban leh ia ki kam khaii pateng bad ngi. Ka pyrthei ka kwah ban iasoh bad ngi. Mynta kalong ka jingsarong ia ngi ba ngi la lah ban tehlakam ia ka jingkiew dor ki mar. Haba ngi lah ban tehlakam ia ka jingkiew dor ki mar kane ka ktah ia ka rukom kiew jong ka ri.

Ka rukom long ka economy jong ngi ka long kaba khlain. Bad kane ka la ai ia ka jingsngewskhem ia ngi ban iaid shakhmat. Kumjuh ruh da kaba wanrah ia ka GST, bad ki jingkylla ha ka Insolvency and Bankruptcy Code, ngi kwah ban wanrah ia ka jingsngewskhem. Dei ban don ka jingkiew ha ka jinglah pynmih mar ha ka ri, ka jingpyndonkam ia ki jingdon ha ka ri, ka jingshalan tiar shabar ri.

Balei ngim lah pyrkhat ba manla ka ri kan thied tiar na India ba la pynmih da ki distrik bapher bapher. Lada ngi peit ia kane ngi lah ban kyntiew ia ka ioh ka kot. Ki kompani bad ki nongseng kam jong ngi ki lah ban iuhkjat ha ki iew shabar ri. Lyngba kane, ki briew jong ngi ki lah ban kyntiew ia ka India, ki lah ban kamai kham bun, ki lah ban bei tyngka kham bun bad ki lah ban plie ia ki lad ioh kam kham bun. Ngi la kloi ban pynshlur ia ki briew ba kin wan shakhmat ban plie lad ha ka ioh kam.

Ha ka ri jong ngi, la don katto katne ki jingngeit bym iadei. Ngi dei ban mih noh na kane ka rukom pyrkhat. Kito kiba wanrah spah ia ka ri, kito kiba nohsynniang sha ka jingriewspah jong ka ri baroh ki ai ka jingshakri sha ka ri. Ngim dei ban don ka jingartatien shaphang jong ki.

Ka jingdonkam jong ka kynta kalong ban ithuh bad pynshlur ia kum kine ki briew. Lada ym don ka jingwanrah spah ym lah ban sam ia ka spah bym don. Kumta ym lah ban kyntiew ia ka imlang sahlang. Kane kadei ka jingkongsan jong ka jingwanrah spah na ka bynta ka ri kaba ngi dei ban pynshlur.

Kito kiba ialeh ban wanrah spah kidei ki atiar jong ka ri kiba dei ban pynkhlain.Mynta ngi dang ban ha ka jingsuk jingsain ryngkat bad ka roi ka par. Bun ki jaka ha ka pyrthei kiba don ha ka jingbym shngain. Ka jingiap ka ap ha kine ki bynta jong ka pyrthei.

Ka India ka don ka bynta ba kongsan ban wanrah ia ka jingsuk ha ka pyrthei. Ngim lah ban shu sngap jar. Ngi dang iakhun borbah pyrshah ia ki kynhun pyntriem. Ha kano kano ka bynta jong ka pyrthei, kano kano ka kam pyntriem kadei ka jingialeh pyrshah ka jinglong briew.

Kumta, nga kyntu ia baroh ba kin iatyllilang pyrshah ia kito kiba kyntiew, kiba iada ia ki kynhun pyntriem. Ka India kadei ban nohsynniang ha ki kam ban pynpaw pyrthei ia kum kine ki kam beain bad ka ieng skhem ban pynkut ia ki kam pyntriem. Ngi kwah b aka India kan leh ia ka bynta ba kongsan ha ka thma pyrshah ia ki kam pyntriem.

Ki don katto katne ki kynhun lehnoh kiba la thew ia ka India bad ki la wanrah ka jingsniew ruh ia ki ri ba marjan jong ngi. Ka  Bangladesh bad Afghanistan ki dang ialeh pyrshah ha ki kam pyntriem. Ha Sri Lanka, ki briew ki la shah pyniap hapoh ki iing mane. Kane kalong kaba sngewsih bha. Kumta, ngi dei ban iatreilang ban wanrah ia ka jingshong suk shongsain ha kane ka thain.

Ka ri ba marjan jong ngi ka Afghanistan shen kan sa rakhe ia ka jingdap shispah snem ka jingioh jinglaitluid jong ka, ha kine ki saw sngi ban wan. Nga kwah ban ai khublei sha ki ha kane ka sngi ba kyrpang.

Ngi la pynshai ba kito kiba pynsapriang ia ki kam pyntriem kidei ban shah ther khlem don jingmap. Ngi la pyni ia kane lyngba ki polisi jong ngi ban pynduhjait ia kum kine ki jait kam. Ki shipai jong ngi ki la leh ia ki kam ba khraw bad ki iada ia ngi na kino kino ki jingma. Ki la aiti ia la ki jong ki jingim khnang ba ngin ioh ka lawei kaba bha.  Nga iaroh ia ki bad kalong kaba kongsan ba ngin wanrah katto katne ki jingkylla.

Phi lah ban iohi ba la don katto katne ki jingiakren ba  wanrah ia kine ki jingkylla. Ki sorkar barim ruh ki la iakren halor kane.

Dei ban don ka jingiatrei lang hapdeng ka Navy, Army bad Air Force. Ngi dei ban dap da ka jingsarong ia ki shipai jong ngi kiba ialeh ban wanrah ia ki jingkylla katkum ka juk kaba mynta.

Ka pyrthei mynta ka la kylla bad ka rukom long ki thma ruh ki la kylla. Mynta la ialeh lyngba ka internet bad ha kane, ka India kam dei ban khein sting. Ki shipai jog ngi ki dei ban iatrei lang ban iaid shakhmat. Ki stad ha kane ka phang ki la dawa ia kane bad mynta nag pynbna ba ngin don  u Chief of Defence Staff- CDS.

Ngi long kiba donbok ba ngi don ha ka juk kaba ngi lah ban lei eiei. Don kip or ba nga ju pyrkhat ba ha ka por ba ngi dang ialeh ba ioh jinglaitluid, hapoh ka jingialam jong u Mahatma Gandhi, ki briew ki leit sha man ka thliew iing ban pynsngewthuh ia ka jingdonkam ia ka jinglaitluid. Ngim shyl la don ha kato ka por.

Ngim shym la iohlad ban aiti n aka bynta ka ri hynrei ngi la iohlad ban im n aka bynta ka ri mynta. Une u snem u long uba kongsan ia ngi ha kaba ngin rakhie ia ka 150 snem ka sngi kha u Bapu Mahatma Gandhi.

75 snem hadien ba ngi la ioh ia ka jinglaitluid, kine ki riewkhraw ki ai mynsiem ia ngi ban gin leh ki kam kiba khraw. Ngi dei ban shim kabu ia kane. Ngi don 130 klur ki briew ka ri bad ngi dei ban iaid shakhmat ban pynurlong ia ki jingangnud u Mahatma Gandhi, ki jingangnud jong kito kiba la ialeh ba pynioh ia ka jinglaitluid. Ngi dei ban pynlong tamasa ia ka 75 snem ka jinglaitluid bad ka 150 snem ka sngikha u Gandhi.

Nga la kren shaphang ka Swachhata ha u snem 2014 na Red Fort. Nga ngeit skhem ba ha kine ki taiew ki ban wan, yn ym do  shuh kiba leit painkhana pathar ha ka ri. Ki jylla, ki shnong, ki municipal ki lad pathai khubor, baroh ki la sdang ia ka jingiakhih n aka bynta ka ODF. Ym shym la iohi ia ka sorkar ha kane ka kam, ki briew hi ki la leh ia kaba donkam.

Ng kyntu ia phi mynta ba ha ka 2 tarik u Risaw ngin ioh ia ka jingpynduh ia ka jingpyndonkam plastik ha ka ri. Ha kaba kynmaw ia u Bapu, ngi dei ban leit sha man ka longiing, ki surok bad ki nala ban lum ia ki plastik. Ki bor municipal, ki Gram Panchayat ki dei ban leh ia kaba donkam ban lum ia ki plastic. Hato ngi lah ban shim ia kane ka sienjam kaba heh ha ka 2 tarik u Risaw?

To ngin ia kyntiew ia ka ri.Nga kyntu ruh ia baroh ba kin wad lad ban pyndonkam thymmai ia ki plastic ba rim. La pyndonkam ia ka plastic ban shna surok bad don bun ki lad ban leh ia kum kine ki kam bad ban pynduh noh ia ki jingeh. Ngi dei ban iatrei lang baroh bad ha kajuh ka por ngi dei ban wad da kiewi pat ki lad.

Nga kyntu ia ki trai dukan ba kin ong ia ki nongthied ba kin wanrah ia la ki jong kip la bad ba kin ym pyndonkam ia ki plastic. Ngi ju ai ia ki jingai sngewbha ha ka Diwali. Ngi lah mo ban song ia kine ki jingai ha ki pla jain kaban long ka jingpynbna shaphang ka dukan ne ka kompani.

Lada phi ai sngewbha ka diary lane calendat kam don jingjia ei ei. Hynrei lada phi ai ka pla, kan long ka lad jingpynbna jong phi. kadei ban long kip la jute, kane kan iarap ia ki nongrep bad kiwei kiwei pat.

Ki para nongshnong shnong, la ka dei ka economy san trillion ne ka jinglah kyrshan dalade ialade, ngi dang bud ia ki jingmut jingpyrkhat jong u Mahatma Gandhi kiba dang iaid kam haduh mynta. Kumta ngi dei ban rah shakhmat ia ka ‘Make in India’ mission jong ngi.

To ngin rai ba kano kano ka tiar ba ngi pynmih hi dalade kan long kaba kongsan. Kano kano kaba ngi pynmih ha ki shnong kidei ban long kiba kongsan. Nga ngeit ba ym donkam ban mih na kano kano ka jylla ban ioh ia ki jingdonkam. Lada ngi thied hi na ki shnong bad ki jylla, ka economy ha ki jaka nongkyndong kan kiew, bad kane kan kyntiew ruh ia ki nongseng kam barit.

Ngi sngewtynnad ban pyndonkam ia ka whatsapp, Facebook bad ka twitter, ngi dei ban pyrkhat la ngi lah ne em ban kyntiew ia ka economy lyngba kine. Ka teknoloji ka lah ban iarap ban kyntiew ia ka ri. Balei ngim iaid sha ka Digital payment? Mynta ngi sngewsarong ba lah pdiang ia ka RuPay card ha  Singapore. Shen yn sa pdiang ia kane ha kiwei kiwei ki ri.

Ngi dei ban ban ia ka jingpyndonkam digital payment ha ki shnong, ha ki dukan rit bad ha ki shopping mall n aka bynta ka jingkhuid, jingshai bad ban pynkhlain ia ka economy jong ka ri. Nga kyntu ia kit rai dukan ba kin pdiang ia ka digital payment bad nga kyntu ruh ia ki ophisar ha ki bank ba kin kyntiew ia kane.

Ha ka ri jong ngi ka jingdon ki briew na ka middle class bad higher middle class ka la kiew. Ki briew ki leit kai sha ki ri bapher bapher bad la kiba haiing shisien ne arsien manla u snem. Kane kalong kaba bha namar ki khynnah jong ngi ki iohi ia ka jinglong shabar ri. Mynta nga kyntu ia kine ki longing ba kin pyrkhat hato kim kwah mo ia ki khun jong ki ba kin ioh jingtip shaphang ka ri lajong.

Hato don mo ki kmie ki kpa ki bym kwah ia ki khun jong ki ba kin don ka jingiadei bad ka ri lajong. Kam pher katno ngi kiew lada ngi klet ia la ka jong ka tynrai ngin nym lah ban kyrshan ia lade. Mynta na Red Fort, nga kyntu ia phi ban plie lad ioh kam ia ki samla jong ngi bad ban pyni katno ka India ka lah ban leh. Ka la poi ka por ba phin ia rai ba shuwa u snem 2022, ha kaba ka India kan rakhe ia ka jingdap 75 snem ka jinglaitluid jong ka, ngin ialam ia ki khun jong ki sha kumba 15 tylli ki jaka jngoh kai ha ka ri.

Lah ban shem ia ki jingeh katto katne hynrei teng teng ki jingeh ki wan ryngkat bad ki lad ki lynti. Ki khun jong ngi kin sa iohi kaei kata ka India haba ki leit sha kum kine ki jaka jngoh kai. Ki briew kiba lah ban leh ia kaba donkam  ruh kin poi sha kine ki jaka bad kane kan plie lad plie lynti ia ki nongshong shnong. Balei ngim kyntu ia 100 tylli ki jaka jngoh kai, balei ngi thmu ban kyntiew tang 2 ne 3 tylli ha manla ki jylla.

Ka thain shatei lamihngi kalong kaba riewspah ha ka jingdon jingem hynrei katno tylli ki university ki leit sha kine ki jaka kum ki jaka jngoh kai, phim donkam ban pynlut bun ka pisa ne ka por, pynlut tang 7 ne 10 sngi ban leit kai sha kine ki jaka ha ka ri.

Phin ioh ka jingsuk mynsiem haba phi leit sha kine ki jaka ha ka thain shatei lammihngi bad kin sa bud ki briew nabar ri.

Pyrkhat, haba phi leit shabar ri bad ki briew hangta ki kylli ia phi, phi lah ju iohi ko ia ka temple ha Tamil Nadu. Lada phi ong em phin sngew kumno. Kin sa lyngngoh haba iohi ba kum ki briew nabar ri ki la poi sha kine ki jaka katba phi pat phim pat leit. Namar kane phi dei ban tip bha shaphang ka jong ka ri shuwa ba phin iuhkjat ha kiwei pat ki ri.

Mynta, nga kwah ban kylli ia ki nongrep hato ki la ju pyrkhat ne em shaphang ka jingbha jong ka mei mariang. Haba ngi pyndonkam ia ki dawai ha ki kam rep ka pynsniew ia ka khyndew. Kum u nongrep, ngam don hok ban pynsniew ia ka khyndew.

Kumba la pyni da u Bapu balei ngim pynduna ka jingpyndonkam dawai ha ki jaka rep da 10% , 20% lane 25% bad lada lah balei ngim sdang ia ka Muktikar Abhiyan (campaign)?. Kane kan iarap shibun ia ka ri. Kumta nga kyntu ia phi baroh bad nga ngeit skhem ba ki briew ka ri ki lah ban leh ia kane. Ki nongrep kin pynurlong ia kane ka jingangnud jong nga, nga ngeit skhem ha kane.

Ki briew jong ngi kilong kiba tbit ha ki kam bapher bapher bad ia kane la ithuh ha kylleng ka pyrthei. Ngi la ioh ia ka jingjop ha kiba bun ki kam. Kalong ka jingkmen kaba khraw ban iohi b aka Chandrayaan jong ngi ka la jan poi sha ka jaka ha u bnai bym pat ju poi mano mano ruh. Kane kalong ka jingstad jong ki riewsttad science jong ngi.

Kumjuh ruh, ngim shym la lah ban leh palat ha ki kam lehkai. Mynta pat ki khun samla kynthei bad shynrang ka ri ha ka rta 18 haduh 22 snem ki la wan burom ia ka ri ha ki jingialehkai bapher bapher. Kane kalong kaba sngewsarong ia ka ri.

Ka sorkar bad ki briew kidei ban iatreilang ban kyntiew ia ka ri. U Myntri Rangbah duh ruh u dei u khun jong ka ri kum maphi bad ngi dei ban iatreilang ban kot sha kane ka thong.

Ha kine ki sngi ban wan yn plie kumba 1.5 lak ki jaka sumar ha ki jaka nongkyndong, yn don kawei ka medical college n aka bynta lai tylli ki constituency Lok Sabha, yn shna iing ia kumba 2 klur ngut ki briew kiba duk, yn pynpoi umdih kumba 15 klur ki longing ha ki thain nongkyndong, yn shna 1.25 km ki surok ha ki thain nongkyndong. Yn wanrah ruh ia ka Broad Band connectivity lyngba optical fibre network, bad yn sdang ruh ia kumba 50000 ki start-up ba thymmai. Ngi dei ban iaid shaphrang ha kine ki kam.

Kumta ngi ki briew ka ri ngi dei ban iatreilang ban pynurlon ia kine ki jingangnud.

Ki briew ka ri ki don ki jingangnud, ki mad ki jingeh bad kine ki don la ka jong ka bynta. Kine ki don la ki jong ki jinglong kongsan. Mynta haba nga kren hangne don katto katne ki mat ba nga khlem shym la kren hynrei kine ruh kilong kiba kongsan.

Ha une u snem to ai ba ngin nang iai bud ia ki jingthmu jong u Baba Saheb Ambedkar. Ngin rakhe ruh ia ka jingdap 550 snem u Guru Nanak Dev ji mynta u snem. To ai ba kane kan long ka sienjam ha kaba ngin shna ia ka imlang sahlang bad ka ri kaba bha katkum ki jingthmu jong kine ki riewkhraw.

Nga tip ba kan ym long ka kam kaba suk hynrei haba ngi don ki jingthmu kiba heh, ngi lah ban poi sha ki kliar ki bym pat ju kot mynshuwa.

Ngi don ki lad kiba heh kat ka Indian Ocean, ki jingpyrshang jong ngi ki tuid kum ka wah Ganges. Ki jingngeit jong ngi ki wan na ki rukom kiba la hyndai kulong bad ki jinglenlade jong ki briew ka ri.

To ngin iaid shaphrang ban shna ia ka India kaba thymmai katba ngi bat ia kine ki jingngeit katba ngi shimti ia ka jingkitkhlieh da ka jingngeit skhem bad ka jingkut jingmut. To ngin itreilang ban kyntiew ia ka ri bad da kine ki kyntien nga nguh ia baroh kiba la im, ialeh bad iap na ka bynta ka ri.

What Next?

Recent Articles

Leave a Reply

Submit Comment

*

Where to buy Vidalista Professional 20 Mg (Tadalafil) tablet