New Delhi, Nailur 03: Ki Mawmer ba thymmai Mynta ka India kalong ka ri kaba kiew sted ha ka ioh ka kot napdeng ki ri G-20 Mynta ka India ka long kaba nyngkong ha pyrthei ha ki liang jong ka Smartphone Data Consumer.
Wan ka India ha ka kyrdan ba ar ha pyrthei ha ki liang jong ki nongpyndonkam bor Internet. Mynta ka India ka don ha ka kyrdan ba ar ha ka Global Retail Index. Ka India kalong ka ri kaba lai ha ka jingpyndonkam bording ha pyrthei.
Ka iew kaba don ha ka kyrdan kaba lai ha pyrthei kadei ha India. Kiew ka India ha ka jingioh kyrdan ha ka ‘innovation index’. Mynta u snem, ka India ka la shalan ia ki mar ba shongdor $670 billion kata 50 lak klur tyngka. Da kaba jop ia man ka jingeh, ka India ka la thaw rekod thymmai ha ka jingshalan mar kaba $418 billion kata 31 lak klur tyngka.
Ha ki phra snem ba la leit, palat 100 billion – dollar ki kompani ladep thaw bad la nang wanrah shuh shuh ki kompani ba thymmai man ka bnai. Ka dor jong kine ki unicorn ba la thaw ha ki phra snem ba la leit kalong kumba 150 billion dollar mynta, kata kumba 12 lak klur tyngka.
Ka shimpor kumba 800 sngi ban kot sha ka 10,000 tylli ki start-up ba nyngkong hadien u 2014. Ka shimpor duna ia ka 200 sngi na ka bynta 10,000 tylli ki start-up ba thymmai ban iasoh bad kane ka rukom ba dang shen. Ha ki phra snem ba la leit, ngi la kiew na katto katne spah tylli ki start-up sha ka 70,000 tylli mynta.
Kine ki start-up ki saphriang kylleng ki jylla kumjuh ruh ki nongbah barit jong ka ri. Shuh shuh, ki don palat 50 tylli ki jait start-up ba iadei bad ki kam bapher bapher. Kine ki don ha man ka jylla bad palat 650 tylli ki distrik jong ka ri. Kumba 50 percent ki start-up ki don ha ki nongbah tier 2 bad tier 3.
Ka Digital revolution kalong ka nuksa jong ka jingsted ha kaba ka India ka la pyni ha kine ki snem. Ki don tang 6.5 klur ki nongshim broadband ha ka ri jong ngi ha u snem 2014. Mynta kane ka la tam ia ka 78 klur. Ha u 2014, ka data kaba shi GB ka shongdor kumba T. 200. Mynta ka dor jong kane ka la hiar sha ka T. 11-12.
Ha u 2014, ka ri ka don 11 lak km u optical fiber. Mynta ka jingjrong jong u optical fiber ba la pynpur ha ka ri ka la tam ia ka 28 lak km. Ka sorkar ka la sdang ia ka skhim production linked incentive (PLI) ba shongdor kumba T. 2 lak klur ban kyntiew ia ka jingpynmih tiar ha India.
Ha ki hynniew- phra snem ba la leit, ka Sorkar India ka la phah pisa sha ki account jong ki nongioh jingmyntoi lyngba ka DBT (Direct Benefit Transfer). Ka pisa ba la phah lyngba ka DBT kalong palat T. 22 lak klur. Ngi phaikhmat halor ka multimodal connectivity ban kyrshan kawei ia kawei. Ka Sagarmala, Bharat Mala, Parvat Mala, port-led development.
Mynta ka India ka sakhi ia ka jingbei tyngka kaba ym pat ju iohi ha ki jingdon jingem. La wanrah ia ka environment of consensus ban pyntreikam ia ka new education policy, katba ha kawei pat ka liang, ka kam ka dang iaid shaphrang ban pyntreikam ia ka new health policy. Mynta, la thaw rekod ki kad liengsuin ba thymmai ba la shna ha India, ba pyniasoh ia ki nongbah da ki liengsuin.
Ka kam ba la trei halor ka jingpyniasoh ia ki nongbah ha India mynta kam pat ju jia mynno mynno. Ka jingthaw rekod ha ka jingthung tower mobile ba thymmai ha India mynta bad ka 5G shen kan sa poi ha ki iing jong ka ri. Ka jingthaw rekod jong ki shnong ba la pyniasoh optical fiber ha India mynta.
Don ka jingngeit kaba pura ha ki briew jong ka ri ba kano kano ka teknoloji ba ngi wanrah na ka bynta ka rukom synshar kaba bha, kan dei kaba pdiang bad iaroh da ki briew jong ka ri.
Ka resol jong kane ka jingshaniah ki paidbah ka don hakhmat jong baroh bad ngi iohi ia kane na ka rynsan ai jingsiew digital kaba biang tam ha ka pyrthei, ka UPI kaba dei ka Unified Payment Interface. 40 % ki jingai jingsiew digital ha kylleng ka pyrthei kidei kiba la leh ha India.
Mynta, ki nongdie jingdie harud surok bad ki briew kiba sah ha ki shnong kiba jngai bad ki shnong ha ki nongbah ki lah ban pyndep ia ki jingsiew naduh T. 10-20 haduh da ki lak tyngka.
Ka roi ka par kaba kdup lang ia baroh, Hapoh ka PM Kisan Samman Nidhi, kumba ar lak klur tyngka ladei phah sha ki bank account jong palat 11 klur ki nongrep jong ka ri.
Mynta, 3 klur ki briew jong ka ri ki la ioh ia ki iing kiba paka bad ki iing ba thymmai, ha kaba ki la sdang ban sah. Mynta, palat 50 klur ki briew jong ka ri ki ioh ka jingsumar ei kaba haduh T. 5 lak. Mynta, palat 25 klur ki briew jong ka ri ki ioh ia ka accident insurance bad ka term insurance kaba mar T. 2 lak. Mynta, kumba 45 klur ki briew kiba duk jong ka ri ki don ia ki Jan Dhan bank account.
Hapoh ka PM SVANidhi, 35 lak ki nongdie jingdie harud surok jong ka ri ki ioh jingiarap pisa. La ai ki ram ba shongdor palat T. 20 lak klur sha ki nongseng kam barit baria ha kylleng ka ri hapoh ka Mudra Yojana. Napdeng ki nongshim ram ki don kumba 7 klur kum kine ki nongseng kam kiba la sdang ia ka kam ha ka sien ba nyngkong bad ki la long ki nongseng kam ba thymmai.
Kata kalong, da ka jingiarap ka Mudra Yojana, palat 7 klur ki briew ki don bynta bad ka jingseng kam lajong ha ka sien ba nyngkong. 70 percent ki ram ba la ai kidei na ka bynta ki longkmie kiba seng ki kam lajong. Ka ‘Emergency Credit Line Guarantee Scheme’ ka la iarap ia ki lak tylli ki karkhana barit baria. Katkum ka jingwad bniah, kane ka skhim ka la iada ia ki kam jong kumba 1.5 klur ki briew.
MSME ka mut – Maximum Support to Micro Small and Medium Enterprises! Ban pynkhlain ia ki kam MSME, ka sorkar ka la kyntiew ia ka mang tyngka da palat 650 % ha kine ki phra snem ba la dep. Palat 11 klur ki briew ki iadon bynta bad kine ki kam. Kadei namar kane ba ki MSME ki long kiba donkam bha ban pynbiang ia ki lad ioh kam mynta.
Kumta, haba ka jingeh kaba khraw tam ha kine ki 100 snem ka la wan, ngi la rai ban pynlait im ia ki kam barit baria jong ngi bad ban pynkhlain ia ki. Hapoh ka skhim Emergency Credit Line Guarantee, ka Sorkar Pdeng ka la pynthikna T 3.5 lak klur na ka bynta ki MSME. Katkum ka kaiphod, kumba 1.5 klur tylli ki lad jingkamai ki la neh namar kane.
Ka jingsuk ban trei ha ki kam khaii, Ka ri mynta ka dang kylla, ka dang pynkylla bad ka dang pynsuk ia ki ain kiba iadei bad ka bylla. Da kaba kynmaw ia kane, 29 tylli ki ain kiba iadei bad ka bylla ki dei kiba la pynkylla sha saw tylli ki labour code kiba la pynsuk.
Da kaba pynduna palat 30,000 tylli ki kamram ba dei ban pyndep, ka jingweng ia palat 1500 tylli ki ain, ka jingweng ia ka jinglong beain ia ki bynta bapher bapher jong ka Companies Act, ka la pynthikna ba ki kompani ha India ki iaid shaphrang bad ki kot sha ki kliar kiba thymmai.
Ka GST mynta ka la wan bujli ha jaka jong ki khajna kiba bun ha ka Sorkar Pdeng bad ki jylla. Ka ri ka la mad ia ki jingmyntoi na kane ka jingpynsuk. Mynta kam long kaba pher ba ka jinglum GST kan tam ia ka shi lak klur tyngka man u bnai.
Kawei ka ri, Ngi la ban jur ha ka jingiaid beit ki kam sain pyrthei, ka jingiatreilang bad ka jingpynsuk ban trei ki kam khaii. Mynshuwa, ngi la weng shibun ki kamram ba dei ban pyndep bad ki ain kiba rim.
Lah ban pynkhlain ia ka India kum kawei ka ri lyngba ki jingpynkylla jong ngi. Ka One Nation-One Tax GST, One Nation-One Grid, One Nation-One Mobility Card, One Nation-One Ration Card – kine baroh ki pyni ia ki polisi kiba skhem bad kiba shai jong ngi.
Ki rynsan kiba thymmai kiba plie lad ia ka jingsaindur thymmai bad ki sap seng kam lajong, Da kaba ieh noh ia ka rukom treikam ha ba ‘ka Sorkar marwei ka tip lut bad ka Sorkar marwei kan leh lut’ mynta ka ri ka iaid shakhmat ha ka jingngeit ha ka ‘Sabka Prayas’ (jingpyrshang jong baroh). Kumta, ki don shibun ki rynsan ki ba dang pynkhreh ha India mynta bad ki rynsan kum ka BIRAC ki dei kiba dang pynkup bor.
Na ka Startup India na ka bynta ki start-up, IN-SPACe na ka bynta ki kam haw haw, iDEX na ka bynta ki startup ha ki kam iada ri, Indian Semiconductor Mission na ka bynta ki semiconductor, Smart India Hackathon ban pynshlur ia ka jingsaindur thymmai ha ki samla, ka Biotech Start-Up Expo – ka Sorkar ka la wanrah lang ia ki briew kiba stad tam ha kawei ka rynsan lyngba ki jaka saindur thymmai bad ka dang kyntiew ia ka jingngeit ha ka jingiatrei lang. Ka ri ka ioh jingmyntoi shisha na kine ki sienjam.
Ka ri ka ioh ia ki jingshem thymmai na ki jingwad bniah bad ki riewshemphang, ki karkhana ban wanrah ia ki jingmut jingpyrkhat nabar ri, bad ka sorkar ka pynbiang ia ki polisi bad ki jingdon jingem. Ka jingweng ia ki jingeh ba ki samla ki iakynhuh bad ki jingpynkylla na ka por sha ka por.
Ka jingplie lad ban ioh bynta ki karkhana shimet ha ki kam iada ri, ka jingiadon bynta ki briew bad ki kynhun shimet ha ki kam haw haw, ka jingplie lad ban ‘trei nangno nangno’ ha ki kam Telecom-IT, ka Sorkar ka trei ha ki bynta kiba bun. Ka dei ka jingpyrshang jong ngi ban punsuk bha ban trei ha ki kam khaii ha ki kam shimet jong ka ri khnang ba ki briew bad ki kynhun shimet jong ka ri kin lah ban iarap ia ki briew jong ka ri ha ka jingpynsuk ban trei ha ki kam khaii.
