Shillong, Iaiong 17: Hapoh ka G20 Presidency jong ka India, ka jingialang shuwa ka jingialang G20 Space Economy Leaders Meeting (SELM) ka la s
dang ha Shillong, Meghalaya.
Ka mat ba kongsan jong kane ka prokram kaba ar sngi ka dei ban pyni ia baroh ki jinglah treikam ka ISRO bad ka tnat haw haw bad ban iatreilang ha ki science mission nangneshakhmat.
Ka bynta kaba nyngkong jong kane ka jingialang kaba la long ha Hotel Courtyard by Marriott ka dei kaba la wan iashim bynta u Myntri Rangbah ka Meghalaya, u Conrad Sangma, u Myntri Khynnah ka tnat kam pla tyngka jong ka Sorkar Pdeng, u Pankaj Chaudhury.
U Myntri Khynnah (Ind. Charge) ka Sorkar Pdeng ba dei khmih ia ka tnat Science and Tech u DrJitendra Singh (lyngba ki lad digital),G20 Sherpa, u Amitabh Kant, Secretary, ka tnat Haw Haw(DOS) uSomanath S, Chairman IN-SPACeu Dr Pawan Kumar Goenkabad kiwei ki heh ki hain.
U Myntri Khynnah ka Sorkar Pdeng ba dei khmih ia ka tnat pla tyngka, u PankajChaudhury u la ong ba ka ioh ka kot jong ka India ka dang kiewwutwut bad ka bynta kaba heh jong kane ka jingkiew ka dei na ki kam kiba iadei bad ka haw haw.
U la ban jur halor ka jingdonkam ban trei ia ki kam haw haw da ka jingbahkhlieh bad u la ong ba la shim ia ki sienjam ban kyntiew ia ki kam ba thymmai ban kyrshan shuh shuh ia ka ioh ka kot na ki kam kiba iadei bad ka haw haw.
Namar baroh ki dkhot G20 ki la seng ia ki agency bad ki kompani kiba iadei bad ka haw haw, ka ri ka dei ban phaikhmat sha ki jingiatreilang, u la ong.
U Chaudhuryu la ong ruh ba ki teknoloji kiba don nongrim ha ka haw hawki dei kiwei na kiba noh synniang ia ka roi ka par bad ka jingriewspah. Kine ki teknoloji kum ka jingpeit ia ka pyrthei lyngba ki satellite, ki jingiakren lyngba ki satellite bad ka jingwad lynti lyngba ki satellite ki iarap ia ka rep ka riang, ka jingpeit ia ka jinglynshop ki bor kamariang, ki lad ka leit ka wan, ka koit ka khiah bad ruh ka jingpynbeit ia ki jingeh kiba mih na ka jingkylla ka suinbneng, u la bynrap.
U la kren shaphang ka jingkut jingmut jong ka Sorkar ban kyntiew bad pynshlur ia ki teknoloji haw haw na ka bynta ka ri ha kaba u la ong, Ka Indian Space programme ka dei kaba la wanrah da ka jingthmu ban shim ia ki lad kiba mih na ki teknoloji kiba iadei bad ka haw haw ban pynbeit ia ki jingeh jong ki briew.
Ka Sorkar India ka la ithuh ia ka haw haw kum ka bynta kaba heh ha ka jingkyntiew ia ka ioh ka kot jong ka ri ha ki por ki ban wan. Ban pynurlongia kane, ka Sorkar ka la plie lad ia ki kynhun shimet ba kin iashim bynta ha ki kam kiba iadei bad ka haw haw lyngba ki jingpynkylla ha ki kam haw haw ha u snem 2020.
U la batai shaphang ki lad ki lynti kiba don ha ki teknoloji haw haw da kaba ong ba ka ri ka donkam bha ia ki jingiatreilang jong kito kiba trei ha kine ki kam da ka jingbahkhlieh khnang ban kyntiew ia ka bynta jong ka ioh ka kot na ka haw haw ha ka ioh ka kot jong ka pyrthei baroh kawei.
U Dr Jitendra Singh u la ai jingkren lyngba ki lad digital ha kaba u la iathuh ba ka la don ka jingiaid shaphrang ha kaba iadei bad ki kam haw haw jong ka India. “ha kine ki snem ba la dep, ka space teknoloji ka la wan sha baroh ki bynta ka jingim bad namar kane ka don ka jingdawa kaba khraw ia ki jingshakri kiba iadei bad ka haw haw kiba don shibun ki lad kamai.
Ha kaba iadei bad ka Indian Space and Research Organisation (ISRO), kane ka kynhunka la trei shitom ban pyndap ia kane ka jingdawa ia ki jingshakri kiba iadei bad ka haw haw bad ha kajuh ka por ka la sngewthuh ia ka jingdonkam ban peit bniah ia ka jingwad bniah ban wanrah ia ki teknoloji ba thymmai,” u la ong.
Ka Sorkar ba ialam da u Myntri Rangbah Duh, u Narendra Modi ka la prat lynti ban plie lad ha ki kam haw haw ia ki kynhun shimet lyngba ka ki jingpynkylla ha ki kam haw haw ha u snem 2020 khnang ban kyntiew ia ka jingiashim bynta ki kynhun shimet ha kine ki kam. Kane ka jingkiew ka jingiashim bynta ki kynhun shimet kan wanrah ia ka jingkiew ka jingnoh synniang ka India ha ka ioh ka kot na ka haw haw ha kylleng ka pyrthei,” u la bynrap.
U Myntri Rangbah ka Meghalaya, u Conrad K Sangmau la ai jingsngewnguh ia ka rai jong u Myntri Rangbah Duh ban pynlong ia ki prokram G20 ha kylleng ka ri bad u la ong, “Lada ngi peit ia baroh kawei ka phang kaba la wanrah ha kane ka jingiakren mynta ka sngi shaphang ka teknoloji haw haw bad ka ioh ka kot, nga dap da ka jingsngewsarong halor kaei kaba dang jiahangne ha Shillong mynta.”
U Sangmau la ong ba ha kine ki por mynta, ka India ka la mad shibun ki jingpynkylla bad katba ka ri baroh kawei ka la jam shakhmat, ka thain shateilammihngi bad ki jylla kum ka Meghalaya ki bym pat ju ioh mad ia kum kane ka roi ka par ha ka ioh ka kot ki la lah ban long shi bynta jong ka roi ka par ha ka ioh ka kot bad ki jingjop jong kane ka ri kaba khraw.
U Amitabh Kant, G20 Sherpa u la ong ba ka India ka ngeit skhem ba ka ri ka dei ban pynkhat bad shim ia kawei ka sienjam ha kane ka jingiaid lynti sha ka haw haw. U la kren shaphang ka jingjia bad ki jingmut jingpyrkhat ba la ai da u Wing Commander Rakesh Sharmauba dei u riew India ba nyngkong ban leit sha ka haw haw.
“mano mano ba leit sha ka haw haw u pyrshang ban peit nyngkong ia la ka ri, hynrei, shen ka paw ba ym don u pud u sam hapdeng ki ri bad ka pyrthei baroh kawei ka long kawei ka longiing ha kaba ka lawei jong ngi ka long kawei.”
U la kyntu ia ki delegate bad ki nongiashim bynta ba kin pusonkumno kane ka jingmut ba la ai mynta la da ki phew phew snem ka paw mynta ha ka G20 Presidency jong ka India, lyngba ka ‘VasudhaivaKutumbakam’ lane ‘Kawei ka Pyrthei, Kawei ka Longiing, Kawei ka Lawei’.
U la kren shaphang ki lad kiba bun kiba don ha ka teknoloji haw haw bad u la ong ba kine ki long ha ka bynta ka jingpynbiang ia ki lad iakren digital ha ki jaka kyndongkynshrot, ka jingpeit ia ki eriong, u slap, ka jingkylla ha ki samoi rep, ha kaba ki jingpynbeit lyngba ki teknoloji haw haw ki iarap ia baroh ki ri ba kin jam shakhmat sha ka roi ka par ha ka imlang sahlang bad ka ioh ka kot.
Ka G20 ka dei ban ithuh ba ki jingpynbeit lyngba ki teknoloji haw haw ki don ka bynta kaba khraw bha ha kum kane ka jingjamshakhmat ha man ki ri bad ruh ia ka pyrthei baroh kawei, u la ong. Ha ka jingbatai shaphang ka Indian Space Policy 2023, u Kant u la ong ba la pynbnaia kane ka polisi ha une u bnai da ka jingthmu ban plie lad ia ki kynhun shimet ba kin shim bynta ha ki kam haw haw jong ka India.
“ka bteng ban bat ia ki jingthmu jong u DrVikram Sarabhai bad ka ai ia ki rukom treikam bad ki jingbahkhlieh jong ka ISRO, IN-SPACe, bad ki kynhun shimetba kin iatrei lang ban pynlong ia ka India kum ka jaka pdeng jong ki kam ka ioh ka kot na ka haw haw ia baroh kawei ka pyrthei. Kane ka rukom treikam ka pynshlur ia ka jingtei ia ki jingiatreilang bad kiwei kiwei ki ri,” u la ong.
U SomanathS, Chairman, ISROu la ai jingiarohia ki kam jong ka Northeastern Space Applications Centre bad u la ong ba kane ka peit bniah ia ki jingeh kiba don ha kane ka thain. U Chairman u la ong ba u don ka jingkyrmen ba ki kam jong baroh mynta ka sngi kin long kiba seisoh bad ai jingiarap ia ki kam kiba iadei bad ka haw haw jong baroh ki ri.
U la kdew ia ka bor jong ka G20 bad u la ong ba ka jingpyndonkam ia ka teknoloji haw haw na ka bynta ka bha ka miat jong ka jinglong briew kan kiew shibun shah bad ka lah ban long kaba wanrah ia ka ioh ka kot bad ki jingmyntoi ia baroh.
U la kren shaphang ka jingdonkam ia ka jingiatreilang hapdeng ki ri na ka bynta ka jingkyntiew ia ka teknoloji haw haw bad ka jingpyndonkam ia ka ha kaba u la ong ki la don shibun ki jingiadei hapdeng ki ri bad ba ka long kaba donkam ban pynkhlain shuh shuh ia kine.
Ha ka bynta jong ki jingiamir jingmut mynta ka sngi, ki delegate ki la iakren shaphang ki jingsngew jong ki ri G20 shaphang ka ioh ka kot na ka haw haw bad ka jinglong mynta jong kane ka kam kaba kynthup ruh ia ki jingeh kiba la iashim. Hadien kane, la pynlong ia ka bynta halor ki polisi kiba iadei bad ka ioh ka kot na ka haw haw.
Ka bynta kaba ar halor ka ioh ka kot na ka haw haw ka dei kaba la pyniaid da u Dr Pawan Kumar Goenka, chairman, INSPACe, ha kaba la don ka jingiakren halor ka phang“Evolving Indian space policy framework and future outlook”.
Ha kane ka jingiakren la iashim bynta da ki nongmihkhmat ha ki kam bapher bapher kiba iadei bad kane ka phang bad ki la iakren shaphang ki rukom treikam ban thew ia ka ioh ka kot na ka haw haw, ka haw haw ba thymmai bad ki jingbahkhlieh na ka bynta ki kam haw haw ba iaineh, ka ioh ka kot na ka haw haw ba thymmai ha ki ri G20 bad ki lad ki lynti na ka bynta ka jingiatreilang ha ryngkat kiwei kiwei ki phang.
Ki don 28 ngut ki delegate na ki ri G20 bad ki ri ba la khot sngewbha ki la iashim bynta ha kane ka jingialang kiba dei na Argentina, Australia, France, South Korea, Mexico, Türkiye, USA, Oman, Bhutan, Sri Lanka, China, Russia, Netherlands, Germany, IndonesiabadUK. Ki riewshemphang napohri bad nabar ri ruh ki la wan iashim bynta ha kane ka jingialang.
Ki startup kiba trei ha ki kam kiba iadei bad ka haw hawki la iashim bynta ha ka prokram kaba nyngkong bad ki la pyni ia ki kam jong ki. Kine ki long ka Alpha Design,Satsure, Oneweb, Data Pattern, CentumAzista Aerospace, Caliche, L&T, Skyserve, Ananth Technologies, Agnikul, Digantara, Pixxelbad Dhuruva Space.
