New Delhi, Naitung 01: Ka India ka rakhe ïa ka 8 snem jong ka Goods and Services Tax (GST), ka jingpynkylla kaba kongsan kaba la pynïasoh lang ïa ka rukom siew khajna jong ka ri sha kawei ka rukom synshar kaba shai.
La pyntreikam ha ka 1 tarik u Naitung, 2017, bad kane ka GST ka la pynsuk ïa ka jingbud ryntih, ka la pyniar ïa ka jingdon jong ki nongsiew khajna, ka la wanrah ïa ki rukom siew khajna kum ka digital, bad ka la pynroi ïa ka iew ka hat jong ka ri kaba ïasoh lang, kaba la mih kum u mawjam jong ka jingkylla ha ka ïoh ka kot jong ka India.
La batai ia kane da u Myntri Rangbah Duh ka ri u Narendra Modi kum ka “Khajna kaba bha bad kaba suk,” bad ka GST ka dang ïai bteng ban pynbha ïa ka jinglong kaba shai, pynbha ïa ka jingsuk ban leh ïa ki kam khaii, bad ban pynkhlain ïa ka jingsynshar paidbah kaba don ka jingïatreilang.
Ka GST ka la wan bujli ia ki 17 tylli ki khajna bad 13 tylli ki cess, kaba la pynduh ia ka jingktah jong ka jingsiew khajna bad kaba la wanrah ia ka jinglong mar ryngkat ha kylleng ki jylla.
Ka jinglong arliang jong ka—ka GST pdeng (CGST) bad ka GST jong ka jylla (SGST) na ka bynta ki jingpyniaid hapoh ka jylla, bad ka GST ba la pyniasoh lang (IGST) na ka bynta ka khaii pateng hapdeng ki ri—ka pynthikna ia ka jingsam khajna kaba biang bad kaba iahap.
Kum ka khajna ba la pynshong nongrim ha ka jaka ba pynpoi mar, la shim ia ka GST ha ka jaka ba pyndonkam, kaba pynduna ia ka jingkit bai khajna baroh kawei bad kaba pynbha ia ka jingtuid jong ka jing ioh ram lyngba ka jingpynpoi mar.
Baroh ki rukom pyndep ia ki kyndon la pynlong lyngba ka rynsanGoods and Services Tax Network (GSTN), ka rynsan digital kaba khlain bha kaba la wanrah ia ka jingshai kaba kham bha bad ka jingpeit bniah kaba mardor.
Tang hapoh 8 snem, palat 1.52 klur ki nongsiew khajna ki la pynrung kyrteng, bad palat 162 klur ki jingpyntip GST la ai haduh u bnai Jymmang 2025. Kine ki jingkheiñ ki pyni ia ka jingroi jong ka jingpynlong ain ia ka ioh ka kot bad ka jingpdiang paidbah ia ka rukom treikam jong ka GST.
Ha u snem 2024–25, ka jinglum khajna na ka GST ka la long kaba bun tam ha ki por baroh kaba la poi haduhT.22.08 lak klur, kaba la pyni ia ka jingkiew kaba 9.4 percent na u snem ba la dep. Ha u bnai Iaiong 2025, ka jinglum khajna man u bnai ka la poi sha ka T.2.37 lak klur, kaba bun tam naduh ba la sdang ïa kane ka rukom treikam.
Ka jingmih na ka GST man la u snem ka la kiew haduh lai shah, kaba kiew na ka T.7 lak klur ha u snem 2017-18 sha ka T.22 lak klur ha u snem 2024-25. Ki jingwad bniah jong ki riewstad ki la pynskhem ia ka jingiadei kaba khlain hapdeng ka jingkiew jong ka jingmih na ka GST bad ka GDP, ha kaba man la ka jingkiew kaba 1 percent ha ka jingmih na ka GST ka noh synniang sha ka jingkiew kaba 0.56 percent ha ka GDP.
Kine ki jinglong ki pynpaw ia ka bynta jong ka GST kum ka atiar ban kyntiew ia ka jingmih bad kum ka nongpyniaid ia ka jinglong jingman jong ka ioh ka kot.
Ka GST ka la wanrah ia ka jingsuk kaba khraw ia ki kam rit kam ria bad ki MSME. Ia ka jingpynlait la kyntiew ar shah na ka T. 20 lak sha ka T.40 lak, kaba la pynduna shibun ia ka jingkit kaba khia banbud ryntih.
Ka Composition Scheme ka ai ka jingsiew khajna kaba suk na ka bynta ki kam kiba kamai haduh T.1.5 klur, bad na ka bynta ki nongpynbiang jingshakri kiba kamai haduh T. 50 lak, ka dor kaba thikna kaba 6 percent ka treikam ryngkat bad ki kot ki sla kiba duna bha.
Ka skhim Quarterly Return Monthly Payment (QRMP) ka la plie lad ia ki nongsiew khajna kiba rit ba kin thep ia ki jingsiew man la ka bnai katba ki dang siew man la u bnai. Nalor kata, ka Trade Receivables Discounting System (TReDS) ka pynsuk ia ka lad ban ioh ia ka pisa treikam kaba kham bun na ka bynta ki MSME lyngba ki lad digital ba la kyrshan da ki bank bad ki NBFC.
Ka GST ka la wanrah ia ka jingkiew kaba 33 percent ha ka jingpyniaid ia ka leit ka wan da kaba pynduna ia ka jingpynslem ha ki khappud jong ki jylla. Ka jingpynkit mar da ki trok man ka sngi ka la kiew na ka 225 km sha palat 300 km, kaba la kyntiew shibun ia ka jingpynmih mar.
Ka kyrdan jong ka India ha ka Logistics Performance Index jong ka World Bank ka la kiew na ka kyrdan kaba 44 ha u snem 2018 sha ka kyrdan kaba 38 ha u snem 2023.
Ha ka Ease of Doing Business Index, ka India ka la kiew na ka kyrdan kaba 142 ha u snem 2014 sha ka kyrdan kaba 63 ha u snem 2019, namar ka jingktah jong ka GST ïa ki jingpynduna ha ka jingpynduna ia ki jingpynwit ban khaii pateng bad ka jingpynlong ryntih ia ki kam khajna.
Ka GST Council ka la wanrah na ka por sha ka por ia ki jingpynkylla ban kyntiew ia ka jingbud ryntih bad ban pynduna ia ka jingkit khia ia ki khajna. Ki rai kiba kongsan ki kynthup ïa ka jingpyntreikam ïa ka e-invoice na ka bynta ki kam B2B, ka jingpynmih ïa ki QR code ba thymmai na ka bynta ki jingsiew digital, bad ka jingpynsuk ïa ki GST returns.
La pynbeit ryntih ïa ki dor khajna ha baroh ki kyrdan, ha kaba ka jingdon jong ki mar ha ka thup kaba heh tam kaba 28 percent la pynduna na ka 227 sha ka 35. Ki lad jingïarap ha ka por jong ka khlam COVID-19 ki kynthup ïa ka jingpynhiar ïa ka GST na ka bynta ki tiar sumar ba kongsan.
Ka Council ka la wanrah ruh ia ki skhim jingmap na ka bynta ki jingujor kiba la pynslem bad ka la mynjur ban thaw ia ki GST Appellate Tribunal na ka bynta ban pynbeit kham kloi ia ki jingiakajia.
Ki sienjam ba dang shen kum ka jingpynshisha da ka biometric na ka bynta ki nongpynrung kyrteng thymmai, ka jingpynshai halor ka jingpeit ia ki kot lyngkdop na ka bynta ka GST, bad ki jingpynbna paidbah ïa ka e-invoice B2C ki pynpaw shuh shuh ïa ka bor ban pynkylla ïa ka rukom treikam bad ka rukom treikam kaba phai sha ka lawei.
Ka jingmynjur stet ia ka jingpynkylla ia ka riti synshar jong ka GST da ki 17 tylli ki jylla ha u snem 2016 ka la pynpaw ia ka juk thymmai jong ka jingsynshar paidbah kaba don ka iatreilang. Ka GST ka la thaw ia ka rukom siew khajna kaba iatylli, kaba pynduna ia ka jingiapynbeit khajna hapdeng ki jylla bad kaba kyntiew ia ka jinglong mar ryngkat ha ka liang ka pisa tyngka.
Hapdeng u snem mang tyngka 2019 bad u snem mang tyngka 2024, ki jylla ki la kamai T. 46.56 lak klur hapoh ka GST—T.9 lak klur tam ban ïa kaei kaba ki ïoh hapoh ka rukom siew khajna kaba mynshwa. Ka khajna na ka bynta ki jylla ka la kiew na ka 0.72 shwa ka GST sha ka 1.15 hadien ka GST, kaba pyni ia ka bor ban siew pisa kaba khlain bad ka jingtreikam kaba kham bha ha ka jingpyniaid ia ka khajna.
Hadien 8 snem, ka GST ka dang long ka bynta kaba kongsan jong ki jingpynkylla ha ka ioh ka kot jong ka India. Ka la pyniar ia ka jingdon ki nongsiew khajna, ka la pynbha ia ka jinglum khajna, bad ka la pynduna ia ka jingkit jong ki karkhana rit lyngba ki rukom treikam kiba suk.
Palat 85 percent na ki nongai jubab ha ka jingwad bniah jong ka Deloitte GST@8 ki la pynpaw ïa ka jingshem kaba bha bad ka GST, da kaba kdew ïa ka jingkyntiew ïa ka jingtuid jong ki ram bad ki rukom treikam kiba pynbeit ryntih.
Katba ka GST ka dang rung sha u snem ba khyndai, ka dang ïai bteng ban kiew, da kaba pynleit jingmut ha ka jingsaindur thymmai, ka jingsynshar digital, bad ka jingroi ka ïoh ka kot kaba kynthup lang ïa baroh.
Naduh ka jingpynkylla ïa ka jingsiew khajna sha ka jingplie lad ia ka jingkiew ka India ha ka ioh ka kot, ka GST ka ieng kum ka jingpynshisha ïa ka jingthaw polisi kaba shlur bad ka jingsynshar ba don ka jingïatreilang.
