Shillong, Jymmang 29: Haba ong Nongrep, ngi sngewthuh shai ba ki dei kito kiba trei ba ktah ne im ha ki kam rep. Ha ka ri India ne ha ka Jaidbynriew jong ngi ruh bun na ki nongshong shnong ki dei ki nongrep. Haba ngi phai sha ka jaidbynriew la jong, ngi shem ba ki paradoh parasnam jong ngi, ki rep bun jait ki jingthung bad ki marrep jong ki ki ia pher na kawei ka jaka sha kawei pat katkum ka jinglong ka suinbneng. Ki rep phan, sohsaw, sying, kba, sohniamtra, kwai, tympew, riewhadem bad kiwei kiwei pat. Ngi ju pyrkhat mo, balei ki rep kumta?. Hato! ka lah ban long ban ioh ia ki jingbam jong ki na ka bynta kaba man la ka sngi ne ban ioh kamai ban kyrshan ia ki jingdonkam ki jong ki na ka por sha ka por lyngba ka jingmih da ka kam rep.
Kaei, kaba ngi lah ban kdew shai, ka long ba ki nongrep ki rep ym tang ban im para ma ki ne tang ban ioh kamai, hynrei ba baroh ki nongshong shnong kin im-lang da kaba ki lah ban ioh ia ki marbam mardih lyngba ka jingtrei shitom ki nongrep. Ki karkhana ruh ki donkam ia ki marrep ki nongrep haba ki shna ia ki bun ki jingdonkam ka imlang sahlang. Ka JINGKYLLI mynta ka long hato, ka imlang sahlang ka lah mo ban im ne ieng lada khlem ki nongrep. Ka jubab hi ka long ” EM”, namar khlem ki nongrep naei ngin ioh ia ka bam ka dih. Namarkata da shisha ngi sngewthuh ba ki nongrep ki dei u budlum ka imlang sahlang, kumba u diengbah u donkam ia ki thied kiba khlain ban san ne kumba ki kali ki donkam ia ka petrol ban iaid. Kum ka imlang sahlang hato, ngi ju niewkor ia kata bad ia ka jingtrei shitom ki nongrep na uwei u snem sha uwei pat na bynta ka jingdap jingbiang ka imlang sahlang.
Dei, halor kane ka nongrim lehse na ka liang ka sorkar lyngba ki tnat bapher bapher kum ka State Council of Science Technology and Environment, ka Agriculture Department bad kiwei kiwei ka pynshlur ia ka kam rep katkum ka juk stad saian ba mynta .kumjuh ruh namar ka jingkyrduh kam kyrduh jam la pynshlur ia ki samla ba la nang la stad khamtam ki samla nongkyndong ban leit sha la ki shnong ba ki mih bad ban kyntiew ia ka kam rep da ka buit rep stad saian mynta. Hooid, kane lehse ka dei ka bynta ba kongsan kaba lah ban pynduna ia ka jingkyrduh kam bad ruh ban pynbun ia ka jingmih ki marrep kiba lah ban pyndap ia ka jingdonkam ka imlang sahlang jong ngi khlem da donkam ban shaniah ha kiwei ki jylla. Kano kano ka jaidbynriew kaba iohi jngai ka dei ban pynkhlain ia ka kam rep khnang ba ngi lah ban ieng ha la ki jong ki kjat (self reliant) bad ban ioh shalan shabar ka jylla kum kawei ka lad kamai ban kyntiew ia ka ioh ka kot jong ka jaidbynriew.
Te, hynrei ka jingeh pat ka long ba lada ka kam rep ka kiew kumno pat ka iew ka hat haba la dei ka por ban leit die ha iew. Ha kum katei ka khyllipmat ki nongrep ki lynga, tip kumno ka dor ka mur ki mar jong ki kan long la kin hun ka mynsiem ne kin shah khniot bein ha ki mahajon. Bunsien ki nongrep ki mad ia ka jingkthang mynsiem ynda la dei ka por ban die ia ki marrep jong ki, namar la ju khniot ia ka dor ki marrep da ki mahajon bad ka jingjia ki jingiakhih na ka por sha ka por haba la dei ka aiom ban leit die ia ki marrep sha iew . Ka long kaba donkam ia kito ki kynhun ba ju pynmih ki jingiakhih ha ki aiom ba la dei ia ki nongrep ban leit die ia ki mar jong ki ha ki iew ki hat ba kin phaikhmat lang ia ka bha ka miat ki paradoh parasnam jong ngi hi khnang ba kan nym ktah ia ka kamai kajih bad ia u soh ka jingtrei shitom jong ki.
Ka long kaba kongsan ruh ia ka sorkar ban phai khmat ba ki nongrep kim dei ban shah khniot bein ha ka liang ka dor ka mur. Ki nongrep ki dei ban ioh la ka jong ka hok kum ki nongshong shnong, ym ban shah ieh khunswet. Kumjuh ka por ka dawa ia ki nongkhaii ba kim dei ban khniot bein than ia ki nongrep ha ka liang ka dor ka mur.
Mynta ka shong ha ngi iwei pa iwei ba hato ngi kwah ne em ban buh ia ka jingmyntoi ki nongrep kiba long u budlum ka imlang sahlang ha khmat eh. Lada, ngi kwah ban niewkor ia ka jingtrei shitom ki nongrep, ka por ka la dei ia ka sorkar, ki seng bhalang, ki mahajon, ki nongrep bad baroh lang ban ia phylliew jingmut kawei ban weng ia ki jingeh kiba ki nongrep ki ia kynduh na ka por sha ka por. Lada ki shakri sorkar ki kiew tulop na ka por sha ka por, ki nongrep ruh ki don ka hok ba ia ki marrep jong ki dei ban pynkiew dor katkum ka jingiaid ka por. Ka jaidbynriew kaba stad kaba kwah ban ieng ha la ki jong ki kjat khlem da donkam ban shaniah ha ki bor ba nabar, ka donkam ban pynkhlain ha lade ia ka kam rep, ka khaii pateng bad ka synshar khadar kiba ieng pli kum lai tylli ki mawbyrsiew ka imlang sahlang, kiba lah ban pynlong ia kano kano ka jaidbynriew kaba khlain bad kaba donbor .
Ka long ruh kaba donkam khnang ba ki nongrep kin ioh ia ka hok ka jong ki, ki donkam ia ka jingtylli ba kin lah ban pynpaw ha khmat ki bor sorkar bad ruh ha ka imlang sahlang ia ki jingeh kiba ia kynduh na ka por sha ka por.
