Shillong, Nailur 24: Ka jingiakren ia suk hapdeng ka seng HNLC, ka sorkar jylla bad ka sorkar pdeng, kum ka seng HANM ka pynpaw ia ka jingsngewkmen ban iohi ba kala don ka jingiakren ia suk kum ka Ri bad ka jaitbynriew ka don kam ia ka jingsuk ban wanrah ia shongsuk shongsain ha jaidbynriew bad ka jylla baroh kawei.
Na ka liang jong ka seng HANM ka pynsngew ba ia ka jingiakren dei bantip paidbah ia ki kyndon ia kren ban shai la kan ai jinghun ne em bad dei ban long kaba khuid bad kaba shit bashai bad la kan ai jinghun ne em ia ka ri bad ka jylla.
Kumba la iohi ha ki jingiakren ia suk jong ki seng lehnoh ka NSCN, ka ANVC ka don bad na kata ka jingiakren ia suk dei ban don ka dor kum ka jaid bynriew ka dei ban ioh, ka HNLC ka dei seng kieng atiar jong ka Ri Khasi Jaintia bad ki juh iohi ba ka juh ai jingkyrshan na ka bynta ki mat ki jura ka jaidbynriew.
Ban shu kdew kum ka jingdawa ia ka Inner Line Permit, ka kam pud kam sam, kum juh ruh kino kino ki daw bah dawsan kiba juh ia khih na ka por sha ka por na ka bynta ka lawei bad ka pateng ka ban sa wan.
Lada khem bakla dei ka seng HNLC kaba la juh ai jingiada ha ki snem mynshuwa ha ki thian khappud bad a Assam ha ki thain khanduli kaba ia ka jia pud, ka seng HANM ka kyntu ia ka seng HNLC ba ha kane k a jingiakren ia suk la kumno kumno dei ban tyrsad ia ki lai tylli ki mat kiba kongsan.
Ki mat kiba kongsan kiba ka jaid bynriew ka don kam bad kita ki long u pud u sam, ka Inner Line Permit bad ka ktien khasi, ka seng HANM ka sngewthuh ba kitei ki long ki mat kiba kongsan kum ka jaidbynriew kala ia khih kala ia ksaid bad ki thrang kin urlong noh.
Ka sorkar Bilat ha kato ka por ba ka bat ia ka jingsynshar ha ka India ha ka 27th Nailar 1873 kala wanrah ia ka jingpynbna sorkar ia kaba la tip kum ka “Bengal Eastern Frontier Regulation 1873” ha kaba ka sorkar India kala shim ia kane ka ain ban pyntrei kam haduh myntta mynne bad iak ane ka ain la pyntrei kam ha ka jylla Manipur ha 01st Kyllalyngkot 2020 bad ka shim ia ka snem 1961 kum ka snem mait kyrteng.
Ka jingthmu jong ka sorkar phareng ha kato ka por haba pynmih ia kane jingpynbna ka long ban khanglad ia kiwei ki briew ban ia rung ia mih sha kane ka thain shatei lam mih ngi jong ka Ri India bad ha dien ba la ioh laitluid ruh ka sorkar India kala pdiang ia kane ka ain ban dang bteng ban pyntrei kam ia kane ka ain.
Ban iada na ka jingwan rung kyrthep na ki jaidbynriew heh paid sha kine ki jaka ba don ki rit paid la pyntrei kam ia kane ka Bengal Eastern Frontier Regulation 1873 kaba la iatip paidbah kum ka Inner Line Permit lane kata ka ILP, Ban iada ia ki jaidbynriew rit paid ha Meghalaya, ki Garo bad Khasi ka sorkar kala pdiang ban shim ia ka rai ha ka 19th Nohprah 2019 ban pyntrei kam ia ka ILP ha Meghalaya bad ia kane dang bishar ka tnad kam poh iing ka sorkar pdeng haduh mynta.
Ka seng HANM ka shem ba ha ka Bengal Eastern Frontier Regulation 1873, la shem ba ka Garo Hills bad Khasi Jaintia ka hap hapoh kane ka ain, na kidaw kiba ym lah ban tip la weng noh ia kane ka Bengal Eastern Frontier Regulation 1873, ia kaba ka sorkar Meghalaya kala shim ia ka rai hapoh ka iing dorbar ban dawa na ka sorkar pdeng ban pyntrei kam ia ka ILP ha kane ka jylla Meghalaya Baroh kawei.
Ka HANM ka ioh ba dei tang kane ka ain kaba lah ban khangland ia ka jingwan buhai shnong ki jaidbynriew heh paidbah bad ban iada ia ki rit paidbah, kam dei eh tang ia ka jylla Meghalaya hynrei ia kane ka thain shatei lam mih ngi baroh kawei namar wat ki jaidbynriew Assmese kila jan kylla Rit paid mynta, khamtam lei u Khasi bad Garo lada ym lah ban iada da ka ain kan long kaba eh ban iada na ka jingwan ryng kyrthep ki briew kiba na bar ban wan buhai shnong.
Ban pynneh pynsah ia ka jaidbynriew ka dei ka ktien, ngi ithuh ia kano kano ka jaidbynriew dei na ka ktien kaba ki kren, ka HANM ka dawa na ka sorkar jylla kumba kala pdiang ia ka rai ban dawa na ka sorkar pdeng ban pynrung ia ka ktien kHasi bad Garo sha ka Khynrgit kaba phra ka riti synshar ha ka 27th Nailur 2018, Lada ym lah ban iada da ka ain ka ktien khasi kan dang syntuid arsut bad ka long kaba I ma ba kane ka juk mynta la ia kren sa tang ki ktien bud tynneng.
Ka seng HANM ka dei ka seng kaba la ieng skhem ban dawa na ka sorkar Meghalaya ban pynbeit noh ia u pud u sam bad ka jylla Assam, ka seng ka leit ban phut ruh ia ki mawpud kiba la wan thung da ka sorkar ha kahppud ka jylla Meghalaya katba ym pat lah ban ia pynbeit ia u pud u sam, kumba kila dep ban leh bad ia u pud ba ki phut kila leit ban buh ha khmat Secretariat bad District Council ha kaba u Conrad u la hap ban iakren bad ka Assam bad mynta kila sangeh ban buh pud.
Ka seng kala dep ban ai da ka jignthoh sha u myntri rangbah ka jylla u Cornad Sangma ha ka jingiakynduh lang bad seng bhalang ha Secretariat ban ia kren ia kane ka kam pud ban pynbeit ia kane ka kam dei ban bud ia u pud u sam bala ioh na ka Riti Synshar Constitutional Boundary, ka seng kan dang iaid dawa na ka sorkar ba ka dei ban pynbeit ia u pud u sam khnang ba ki paidbahha khappud kin nym kynduh jingeh.
