New Delhi, Iaiong 13: Mynta ka sngi ka dei ka lyngkhuhsngi kha kaba 135 jong u Dr. B.R. Ambedkar, uwei na ki riewkhraw jong ka ri India. Ki la don ki jingpyrshang ban ym ai ka burom kumba dei ban ioh u Dr Ambedkar. Hadien palat shispah snem, ka jingbymhok kaba khraw tam ia ka nam jong u ka long ban pynduna ia ka kyrdan jong u sha u nongialam Dalit.
Mynta, dei ban iohi ia u ym tang kum ka dak jong ka jingpyrshah na ka bynta ki Dalit bad kiba shah kyntait, kaba khlem artatien u long bad un long beit, uwei na ki riewpyrkhat ba pawnam jong ka ri India kaba mynta.
La thoh ba ha ka por ba u dang don ha skul, ym shah ia u wat ban dih um na ka kor ba ju dih kiwei pat ki khynnah. Ha kawei ka sngi, ha ka jingshit kaba jur bha, haba u la rai ban dih na ka tyllong kaba jan tam ia u, la shoh ia u namar ba u la nud ban pynkhein ia kane ka dustur kaba nionbein.
Hadien kum kane ka jingjia, bun ki khynnah shynrang kin jin da la pdiang noh ia la ka jong ka lawei. Kiwei pat ki lah ban kylla long ki nongleh pyrshah, kiba leh pyrshah ia ka rukom synshar bym hok lyngba ki jinglehdonbor. Hynrei u Ambedkar u la pynkylla ia ka jingsngewsih kaba hapoh jong u sha ka jingsngewtynnat ban pule.
U la jamshakhmat ban ioh ia ka kyrdan MA, MSc., PhD, DSc, DLitt bad Bar-at-Law, kynthup ia ki kyrdan pule ha Columbia bad ka London School of Economics.
Lada ka imlang sahlang kam sngewbha ban ailadia u ban ioh um na kajuh ka kor ne ban pule ha kijuh ki skul, un iaidlaitlut ia ki bad pyndep ia ka jingpule jong u shabar ri. Wat hapdeng kane, u ju long ubashaibha shaphang ka jingwanphai sha India, ka matribhoomibad karmabhoomi jong u.
U Dr Ambedkaru la don ia ka jingskhem jingmut, ka jingstad bad ka jinglong ba janai kaba khlem da lah ban ianujor, kaba u la pyndonkam kum u nongpynkylla ia ka imlang sahlang, u nongbishar ain, u riewstad ha ka ioh ka kot, u riewstad, u nongialeh pyrshah na ka byntaka hok longbriewmanbriew, bad u nongtei ia ka ri.
Ka jingkhrawjong ka jingstad jong u Dr Ambedkar ka long kaba ym lah ban ianujor. U la thoh shibun shaphang ki phangbapher bapherkiba naduh ka kam sain pyrthei haduh ka jingbahkhlieh, ka Sociology haduh ka Anthropology, naduh ka Economics haduh ka ain bad naduh ka ioh ka kot ha ka kam sain pyrthei haduh ka Theology.
Ka bynta jong u Dr Ambedkar kum u nongteiia ki jaka treikam ruh ka dei kaba donkam ban pynpaw pyrthei. Katto katne ki jaka treikam ha ka ri India kaba mynta, kum ka RBI bad ka Central Water Commission, ki shem ia ka jingsdang jong ki ha ka jingiohijngai jong u Babasaheb.
Da kaba tei ia ka jingstad jong u ha ka liang ka ioh ka kot bad ka histori jong ka ioh ka kot, u la bishar bniah ia ki jingeh ha ka liang ka pisa tyngka kaba ka ri India ka iakynduh ha ki sakhi jong u sha ka Royal Commission on Indian Currency and Finance.
Ha kane ka jingthoh, u la batai bniah kumno ka rukom pynkylla pisa kaba la pynneh da ki phareng ka shakri tang ia ki jingmyntoi jong ki ha ri India. Ha kaba khatduh kane ka la long ka nongrim ban thaw ia ka Reserve Bank of India ban pyndep ia ki kam jong ka central bank.
Kum u nongsynsharpaidbah, u Dr Ambedkar u ngeit ruh ba ka rukom synsharpaidbah ka shim lypa ia ka rukom synsharpaidbah jong ka imlang sahlang. U ngeit ba khlem ka akor ka burom ha ka imlang sahlang, ym lah ban don ka synsharpaidbah kaba bha.
Lah ruh ban ong ba na ka bynta jong u, ka synsharpaidbah, ka sainhimasima bad ka akor ki long kawei ka thupkumba long ka jinglaitluid, ka jingiaryngkat bad ka jinglong parabangeit. U la ngeit ba “Phi lah ban nang ia ka sain pyrthei bad phi lah ban ym tip eiei shaphang ka akor, kumba ka sain pyrthei ka lah moban treikam khlem ka akor.
Ha ka jingmut jong nga, ka long kaba ym lah ban long” bad “Lada ym don ka jinghikai ia ka akor, ka synsharpaidbah kan sa jahrngai.” Kum u nongkyrshanbakhraw tam jong u, u Gandhiji, u Ambedkar u la aiti lut ha ka jingpynkylla tynrai ia ka imlang sahlang.
Kane ka long namar ba u la sngewkhia shibun eh ia ka lawei jong ka ri India, ia ka synsharpaidbah jong ka, bad ia ka jinglaitluid kaba u la ioh da ka jingshitom. Ka jingtieng jong u ka la paw ha ka jingkren kaba khatduh jong u ha ka Dorbar Thaw Ain. Hapdeng ki jingsawa kiba jam, u Dr Ambedkar u la ngeit ba ngi dei ban long kiba kut jingmut ban iada ia ka jinglaitluid jong ngi da ka snam jong ngi.
U la maham lypa ba ka India kan duh noh ia ka synsharpaidbah bad ka jinglaitluid ha ka sien kaba ar lada ki nong India ki kylla long kiba sngewrit. Ha kawei na ki jingkren jong u ha Poona, u la ong, “Ngi la ioh ia ka ritisynshar kaba pynbiang ia ka synsharpaidbah. Hooid, kaei pat kaba ngi kwah? ,
To nganmaham ia phi na kane ka jingsngew sarong ba da kaba shna ia ka ritisynshar, ka kam jong ngi ka la dep. Kam pat dep. Ka dang sdang.” Na ka bynta u nongshna ba kongsan jong ka RitiSynshar ban ong kane ka pyni haduh katno u la long shisha u nongpeitjngai.
Dei ki kyntienjingmaham jong u kiba la buh ia ka India ha ka lynti jong ka synsharpaidbah kaba thymmai la jan phra phew snem. Hynrei mynta, ngi iohiia ka jingpyrshang jong ki katto katne ki briew ban pynduna ia ka jinglong paralok hapdeng ki nong India katkum ki jingpyniakhlad ha ka imlang sahlang namar ka jaitbynriew, ka niam, ka ktien, bad kiwei kiwei.
Ngi dei ban long kiba husiar ban pynthikna ba kine ki jinglong ba pyniakhlad kin sah tang ki jingpyrshang kiba la pulom. Ka jingpule biang bad ka jingïadei biang bad ka jingtrei jong u Dr Ambedkar ka lah ban long ka bor ba ïalamïa ngi ha kane ka jingwad bniah.
Kum ka nuksa, u Ambedkar u la rkhiebeinia ka jingpyrkhat shaphang ka jingwanhiarthma jong ki Aryan kaba la pyrshang ban wanrah ia ka jingiapher hapdeng ki Aryan bad ki Dravidian.
“La ka jaitbynriew ne ka longïing ka dei ka jaitbynriew Aryan ne Dravidian ka long ka jingkylli kaba khlem jupynkhuslaiïa ki briew jong ka ri India tad haduh ba ki riewstadnabar ri kin wan rung bad sdang ban batai ia kane,” la thoh u Babasaheb ha ka kot ba la pynmih ha u snem 1918.
Ha kawei pat ka jaka, u la kdew ïa ki katto katne ki khep ha kaba ki rishi jong ka Yajur Veda badAtharva Veda ki la kwah ia ki Shudra ba kin ioh ia ka burom, bad la don ruh ki por ba u Shudra u la long u syiem. U la kyntait ruh da kaba tyngehia ka jingong ba ki ‘untouchable’ ki iapherna ki Aryan bad ki Dravidian.
Shuh shuh, kito kiba pyrshang ban pyndonkam ia ki kam kiba iadei bad ka ktien ban ioh jingmyntoi shimet kin ioh jingmyntoi shibun da kaba pule ia ki jingmut jong u Dr Ambedkar shaphang ka jingiatylli jong ka jaitbynriew bad ka bynta jong ka ktien ha kane. Ha ka 10 tarik u Nailur, 1949 u la rah ia ka jingpynkylla ha ka Dorbar Thaw Ain da kaba kyrshan ia ka Sanskrit – kawei na ki hynniew tylli ki ktien ba u la nang bha – kum ka ktien ba la pyndonkam ha ka ri.
Ha ka ‘Thoughts on Linguistic States’ jong u, u la pynbna ruh ba ka dei ka “kamram ba la teh ha baroh ki nong India ban long traiia ka ktien Hindi kum ka ktien jong ki.” Lah ban kdew ba u Babasaheb um dei u nongkren Hindi tynrai, hynrei u la ong ia kane namar ba u buh nyngkong ia ka jaitbynriew.
Ha kawei na ki jingkren jong u, kaba la ai kyrteng ‘Conditions Precedent for the Successful Working of Democracy’ kaba la ai ha ka 22 tarik u Nohprah 1952, u Dr Ambedkar u la ong ba ka dur bad ka jingthmu jong ka synsharpaidbah ka iaid lyngba ka jingkylla katba dang iaidshaphrang katba dang iaid ki sngi bad ka jingthmu jong ka synsharpaidbah kaba mynta ka long ban wanrah ia ka bha ka miat jong ki paidbah.
Da kaba trei shitom da kane ka jingthmu, ha kine ki 10 snem ba la leitnoh, ka sorkar jong ngi ka la lah ban pyllait ia ki 25 klur ngut ki briew na ka jingduk. Ngi la trei ban pynbiang ia ka um kor sha ki 16 klur tylli ki iing. Ngi la shna 5 klur tylli ki iing na ka bynta ki longiing kiba duk.
Ha u snem 2023 ka Jan Man Abhiyanba sdang da u Myntri Rangbah duh jong ka ri u Narendra Modi. Kane ka long ban pynbhaia ka jinglong jingman ha ka imlang sahlang jong ki Particularly Vulnerable Tribal Groups (PVTGs) bad ban pynpoi lut ki jingshakri sha ki longiingPVTG.
Ngi la sdang ruh ïa ka ‘Ayushman Bharat PradhanMantri Jan ArogyaYojana’ ban pynurlongïa ka jingthmu jong ka Universal Health Coverage (UHC). Ka jingtrei bha jong ka sorkar jong ngi na ka bynta ki paidbah, hapoh ka jingialam bad jingpyniaid jong u myntrirangbah duh Narendra Modi, ka kren shaphang ka jingaiti jong ngi ia ka synsharpaidbah bad ka jingburom jong ngi ia u Babasaheb.
U Dr. B. R. Ambedkar u ngeit ba ka synsharpaidbah bad ka ioh ka kot ka iaid ryngkat bad ka synsharpaidbah ha ka sainhimasima. U Myntri Rangbah duhNarendra Modi u la buh ia ka thong jong ka ‘Viksit Bharat’ ha u snem 2047. Kane ka thong ka iahap bad ka jingthmu jong u Babasaheb.
Shuh shuh, ban pynthikna ba ki pateng ki ban dang wan kin tip kham bha shaphang ka kam bad ki jingnoh synniang jong u Babasaheb, ka sorkar jong ngi ka la trei ban kyntiew ia ka Panchteerth. Kine ki san tylli ki jaka ba pawnam, kiba iadei bad u Dr.Ambedkar, ki long ka Mhow (Madhya Pradesh); DeekshaBhoomi ha Nagpur (Maharashtra); ka iing kynmawia u Dr.Ambedkar ha London; MahaparinirvanBhoomi ha Alipur Road (Delhi), bad ka ChaityaBhoomi ha Mumbai (Maharashtra).
Ha une u bnai ba la dep, haba u Myntri Rangbah duh Narendra Modi u la leitjngohïa ka Deekshabhoomi, u la pynskhem biang ïa ka jingangnud jong ka Sorkar ban trei kham tyngeh shuh shuh ban pynurlongïa ka ri India kaba u Babasaheb u la mutdur.
Ka jingrakhe ia ka lyngkhuhsngi kha jong u Babasaheb ka ailad ia baroh ki nong India ban pynthymmai ia ka jingkular jong ngi ia ki jinglong bad ki jingmut ba la ai da u. To ngin ym kheinia ki jingiapherjaitbynriew, ka niam, ka thain, bad ka jingngeit jong ngi, bad ngin long ki nong ‘India’.
Ban burom shisha ia ka pateng jong u, ngi dei ban iatreilang bad ka jinglong ba pura bad ka jingjylliew jong ka jingpyrkhat jong u bad ban pyrshah ia ki jingpyrshang baroh ban pynhiar ia u sha ka kyrdan jong u nongialam niam.
Kumba u la ong ha ka Simon Commission haba la pan ia ki sakhi, ka jingdonkam kaba jur ka long ban pynmih ia ka jingsngew hapdeng ki paidbah ba “ki dei ki nong India nyngkong bad ki nong India khatduh” da kaba maham pyrshah ban ailad ha “ka jingieitia ka thain lajong bad ka jingialum kynhun lajong.”
U Babasaheb u long ka jingai jong U Bleiia ka ri India bad ka jingai jong ka ri India ia ka pyrthei. Mynta ka sngi, hadien 135 snem, to ngin ai ia u ia ka kyrdan kaba u dei hok ban ioh, kaba baroh ar ka India ha ka por ba shynshar ka Bilat bad ka ri kaba dang shu ioh laitluid ki la kyntait ban ai ia u ia kane la thoh da u Rajnath Singh, myntri iada ri.
