Shillong, Nailur 28: Ka India ka dang rakhe ia ka jingdap 75 snem ka jingioh jinglaitluid bad ka jingrakhe ha kylleng ka ri na ka bynta kane, ka Azadi Ka Amrit Mahotsav, ka dang iaid shaphrang.
Da kaba shim bynta lang bad ki sienjam ban burom ia ka jingsaindur, ka kolshor bad khamtam ia kito kiba iakhih na ka bynta ka jinglaitluid, to ngin ia peit bad burom ia kine ki khlawait ka ri kiba dei na Meghalaya, kiba la aiti ia la ka jingim haba ki la ialeh pyrshah ia ki nong Bilat.
U Tirot Sing Syiemlieh, Naduh ki spah snem 1880, une u syiem ka hima Nongkhlaw u la ialam ia ki Khasi ha ka jingialeh pyrshah ia ka jingsynshar ki nong Bilat.
U Tirot Sing Syiemlieh u la shimti ia kane ka bynta ha ka thma Anglo-Khasi kaba long naduh u snem 1829 haduh u snem 1829. Hadien ba ki la ioh ia ki them Brahmaputra bad Surma, ki nong Bilat ki la pan jingbit na u Tirot Sing ban shna ia ka surok kaba iaid lyngba ki lum Khasi.
Ia ki nong Bilat la mihkhmat da u David Scott uba la ong ia u Tirot Sing ba lada u ai jingbit na ka bynta kane ka kam, yn ioh shimti ia ki jaka Duars, kiba dei ki them ba seisoh bha jong ka Assam bad la kular ruh ba yn pynbiang ia ka khaii pateng kaba biang.
Hynrei, ki nong Bilat kim shym la bat ia la ki jingkular bad ha ka 4 tarik u Iaiong, 1829, u Tirot Sing bad ki shipai jong u ki la tur thma ia ka jaka jong ki nong Bilat kaba don ha Nongkhlaw ha kaba ar ngut ki ophisar jong ki nong Bilat ki la iap. Ki nong Bilat ki la pynphai kylla da kaba pyndonkam ia ki suloi jong ki.
U Tirot Sing bad ki shipai jong u ki la ialeh pyrshah ia ki nong Bilat haduh 4 snem da kaba pyndonkam ia kaba ki ju tip kum ki rukom ialeh guerilla. Ha u snem 1833, katba u dang don ha ki jaka lum hadien ba u la mynsaw na ka jingshah siat, ki nong Bilat ki la ioh kem ia u Tirot Sing bad ki la phah ia u sha Dhaka. U la iap hapdeng ka jingshah set patok ha ka 17 tarik u Naitung 1835.
U Kiang Nangbah, Ha ki spah snem 1860, U Kaing Nangbah u la ialam ia ka jingiakhih pyrshah ki nong Bilat. Watla ka duna ka jingtip shaphang ka jingim jong u shuwa kane, ki nongpule histori ki ong ba la kha ia u shuwa ba ki nong Bilat ki la shimti ia ki lum Jaintia ha u snem 1835.
Ha ka por ba ka Sorkar ka la pyrshang ban lum khajna bad mushlia bad ki jingngeit tynrai, ki riewlum na ka thain Jaintia ki la dap da ka jingkthang pyrshah ki nong Bilat.
Ha u snem 1860 haba ki nong Bilat ki la wanrah ia ka khajna iing kaba ki briew ka thain Jaintia ki hap ban siew, ki nong Jaintia ki la ialum hapoh ka jingialam u Kiang Nangbah.
Kane ka kynhun ka la hiar thma ia ka ktem pulit ki nong Bilat bad ki la thang ia baroh ki tiar ialeh ba don ha katei ka jaka. Hadein kane U Kiang Nangbah u la pynthut bha ia ka jingsynshar jong ki nong Bilat.
Namar kane, ki nong Bilat ki la phah da ki shipai pyrshah ia u Kiang Nangbah bad ki shipai jong u. Ki la ioh kem ia u ha u Nohprah 1862 bad la sdien phasi ia u lai sngi hadien kane.
Pa Togan Sangma, Ia u Pa Togan Sangma la kha ha ka shnong Samanda kaba don hajan ka Williamnagar, ha East Garo Hills. U dei uwei na ki khlawait ba shlur tam jong ka Meghalaya. U pawnam bha namar ka jingksah jong u bad ka bor met jong u.
Ha u Nohprah 1872, ki nong Bilat ki la phah ia ki shipai sha ki lum Garo. Ia kane ka jinghiar thma la long na lai bynta – na ka phang shathie, ka phang mihngi bad ka phang sepngi.
Ki jaitbynriew Garo ba la ialam da u Pa Togan Sangma kiba bat da ki sum, ki stieh bad ki wait ki la iakhun thma ia kane ka kynhun ki nong Bilat ha Rongrenggiri.
Ka jingialeh ka long kaba shiliang namar ki Garo kim shym la don ia ki suloi kumba don ka kynhun ki nong Bilat. U Pa Togan u la iap ha kane ka jingialeh. Ia ka kyrteng jong u Pa Togan la thoh ha u mot uba don ha Shillong, ha ryngkat ki kyrteng jong u Tirot Sing bad u Kiang Nangbah, ki khlawait jong ki thain Khasi bad Jaintia.
Ka Azadi Ka Amrit Mahotsav ka dei ka prokram ha kylleng ka ri kaba peit bniah ia ka jingiashim bynta ki briew. Ia kane dang pynkylla sha ka Jan Andolan, ha kaba ki jingpynkylla kiba rit ha ki jaka ka la wanrah ia ki jingmyntoi ia ka ri baroh kawei.
U Myntri Sorkar Pdeng ba dei khmih ia ka tnat Information & Broadcasting, u Anurag Thakur u la plie katto katne ki prokram ban rakhe ia ka ‘Azadi ka Amrit Mahotsav’ ha ka 23 tarik u Nailar. Kine ki prokram kin dang bteng hapoh ka jingrakhe ia ka Iconic Week haduh ka 29 tarik u Nailar.
Kum shi bynta ka “India@75: Azaadi ka Amrit Mahotsav”, ka ophis u Superintending Engineer PWD (Roads), Eastern Shillong Circle shen ka la pynlong ia ka District Rural Road Seminar halor ka phang “Role of PMGSY in development of respective rural areas” kaba la pynlong ha Conference hall, PWD Secretariat, Shillong.
U Bah Gavin M Mylliem, MLA jong ka Sohra u la long u kongsan jong kane ka prokram bad u Bah L Kynjing, SDO (Civil), Sohra Civil Sub-Division u la long u Symbud Kongsan.
La pyllait ruh ia ka thup ba kyrpang ban rakhe ia ka “Azadi Ka Amrit Mohotsav” ha Shillong da u Bah F Roy Kharkongor, Commissioner and Secretary, Tnat of Arts and Culture, Meghalaya. Kane ka long kum ka dak jong ka jingkut jong ka jingrakhe ba shi taiew kaba la pynlong online ban rakhe ia ka “Azadi Ka Amrit Mohotsav”.
Ka All India Radio, Shillong ruh ka la pynlong katto katne ki prokram kaba kynthup ia ka Quiz halor ka jingioh jinglaitluid ka ri India.
