New Delhi, Rymphang 21: Haba ngi phai biang sha u snem 2021 bad haba ngi peit ia u snem 2022, ka long kaba shai ba kine ki ar tylli ki ri jong ngi ki don ha ka juk kaba iahap kawei ia kawei.
Ka UAE ka dang rakhe ia ka National Day kaba 50, bad ka la pynkhreh ia ka roi ka par ha kine ki 50 snem ban wan. Ka India ruh ka dang rakhe ia ka Azadi Ka Amrit Mahotsav ha ka lyngkhuh dap 75 snem ka jingioh jinglaitluid bad ka dang iaid shaphrang sha ka roi ka par da ka jingngeit bad ka jingkut jingmut kaba thymmai.
Dang shen ha u snem 2017, ka la don ka rai kaba kyrpang ba la shim da ki nongialam jong kine ar tylli ki ri ban kyntiew ia ka jingiadei hapeng jong ki ri sha ka Comprehensive Strategic Partnership.
Naduh katei ka por, ka jingiadei kaba la rim hapdeng jong kine ki ri, kaba don nongrim ha ka juh ka jingmut, ka juh ka jingsngew bad ka jingiasngewthuh lang, ka la kham bha shuh shuh bad ka la kylla sha ka jingiadei kaba khlain bad kaba bun bynta kaba la wanrah shibun ki jingmyntoi na ka bynta ki million ngut ki briew.
Kane ka jingiadei kaba kyrpang ka dang bteng ban kylla katkum ki jingeh kiba mih ha kane ka por, khamtam hadien ka jingwan jong ka khlam COVID-19. Kane ka jingskhem jingmut jong kine ki ri jong ngi, bad khamtam ka jingkhlain jong ka jingiadei, ka la paw shai hapdeng ki jingeh.
Ngi la iatrei lang ban kyntiew ia ka jingshongsuk shongsain, ka jingiadei hapdeng ki jait bynriew bapher bapher bad ka roi ka par na ka bynta baroh. Ka jingpeit bniah jong ngi ka dei ban don ka roi ka par na ka bynta ki briew jong ngi bad ka pyrthei baroh kawei lyngba ka jingpyndonkam ia ki kam khaii, ka teknoloji, ki sap bad ki kam jngoh kai.
Kawei ka nuksa jong kane ka dei ka jingpynlong ia ka Expo 2020 ha UAE wat hapdeng ka khlam, ha kaba ka India ka la iashim bynta lyngba ka rynsan jong ka kaba la pyni ia ka jinglong jingman ha ka ri bad kaba la khring bha ia ki briew.
Mynta, ka jingiadei jong ngi ka don ha ka khep jong ka jingkylla kaba khraw. Katba ngi dang peit ia ki lad kiba bun na ka bynta ka roi ka par lyngba ka jingiatreilang hadien ka por jong ka khlam COVID, sa shisien ngi don ka jingiahap jingmut ban kyntiew ia ka jingiadei jong ngi sha kawei pat ka kyrdan.
Kane ka jingiahap jingmut kan wanrah ia ka jingiatrei lang kaba long kaba khreh na ka bynta ka lawei da kaba peit kham bniah ia ka jingiatrei lang ha ki kam ba thymmai kum ka jingkyrshan, ki kam kiba iadei bad ka mariang, ka jingsaindur thymmai, ka jingpynkylla digital, ki startup, ki kam kiba iadei bad ka jingshngain ha ka bam bad ka bording, ka fin-tech bad ka jingpyntbit ia ki briew.
Dang ha kine ki san bnai ba la dep, ngi la iatrei lang ha ka jingkyrmen na ka bynta ka kam kaba iadei bad ka jingsdang ia ka jingiakren na ka bynta ka jingiakut Comprehensive Economic Partnership Agreement (CEPA) ka ban plié shibun ki lad ha ki kam khaii bad ka ban kyrshan ia ka jingiaineh jong ka pyrthei baroh kawei ha kane ka por kaba dap da ka jingeh hynrei kaba wanrah ruh ia ki lad na ka bynta ki jingkylla kiba khraw.
Ka jingthrang na ka bynta ka roi ka par bad ka jingkut jingmut ban wanrah ia ki jingmyntoi na ka bynta ki briew ka long kaba khlain ha kine ar tylli ki ri jong ngi. Kane ka jingsngew kaba don ha baroh ar tylli ki ri ka la ai mynsiem ia ki jingiakren kiba la iaid shaid shaid wat hapdeng ki jingeh kiba don ha kane ka por jong ka khlam mynta.
Mynta, ngi la soi ia kane ka jingiakut. Ki ar tylli ki ri ki don ha ka khep jong ka juk kaba thymmai jong ka roi ka par bad ka jingiatrei lang ka ban kyntiew ia ka UAE bad ka India sha ki kliar kiba thymmai.
Ki jingmyntoi jong kine ki kam ki long kiba shai na ka bynta baroh ar tylli ki ri. Ki kam khaii hapdeng kine ki ri kin kiew sha ka US $100 billion ha ki san snem kaba long san shah na ki por shuwa ka khlam.
Ka jingioh lad ban poi sha ki iew kan ai jingmyntoi ia baroh kiba don bynta ha kine ki kam kib kynthup ia ki nongshalan mar, ki nongthied mar, kito kiba la tbit ha ki kam ba ki trei kin ioh shuh shuh ia ka jinglaitlan bad yn plié lad ioh kam da ki spah hajar na ka bynta ki briew jong kine ar tylli ki ri.
Ki nongkhaii ka India kin ioh lad ban rung sha ki iew khamtam ha ki kam kiba donkam shibun ki nongtrei kum ki kam kiba iadei bad ki mawlynnai, ki jain, ki snieh, ki juti, ki plastic, ki mar rep, ki tiar engineering bad ki dawai.
Ha kajuh ka por, ki nongkhaii mar na UAE kin ioh ban rung sha ki iew ba bun jong ka India khamtam ha ki kam kiba iadei bad ka petroleum, ki nar, ki mar poh khyndew, ki chemical bad ki petrochemical. Ki karkhana ka India kiba iadei bad kine kum kito kiba trei ha ki kam plastic, ki mawlynnai bad ki jingdeng, kin ioh jingmyntoi lyngba ka jingwan ki mar kiba kham duna dor.
Ki briew jong ngi ki la mlien ban don ka jingleit jingwan khlem jingthut hapdeng kine ar tylli ki ri. Kane ka CEPA kan plié lad ia ki briew kiba la tbit na India ba kin ioh kam ha UAE bad ba kin paw pyrthei. Baroh ar tylli ki ri kin ioh jingmyntoi ruh na ka jinglong ka UAE kum ka khyrdop sha ka Middle East, Africa, Europe bad kiwei kiwei ki thain.
Ki jingdon jingem kum ka pisa, ka teknoloji bad ki briew kin poi na kawei ka ri sha kawei pat lyngba kane ka rukom treikam kaba la pynthymmai. Ka jingban jur jong ka India ha ka jingbei tyngka ka Sorkar ban khring ia ka jingbei tyngka ki briew bad ki kynhun shimet – kumba la pynpaw ha ka mang tyngka – kan plié ia ki lad na ka bynta ka jingbei tyngka na ka UAE kaban iarap ia ka roi ka par jong ka India.
Ki Micro, Small and Medium-sized Enterprise (MSME) ruh kin kham suk ban pynpoi ia ki mar bad ki kam jong ki sha kylleng ka pyrthei. Ka India bad ka UAE ki don ki kam start-up kiba iahap iwei ia iwei bad kiba biang dor bad mynta ngi la sdang ban iohi ia ka juk jong ka jingseng kam lajong ha ki jylla bad ki nongbah jong ka India kum ha Bangalore, Mumbai, New Delhi kiba lah ban pynpoi ia ki mar bad ki kam sha ki nongbah ka UAE kum ka Abu Dhabi bad Dubai.
Ka CEPA jong ngi ka plié lad ia ki start-up ba kin pynpoi ia ki mar bad ki kam jong ki sha ki iew bad ki briew ba thymmai, sha ki rynsan bad ki lad ba thymmai bad ka pynbiang ia ki rukom treikam kiba thymmai na ka bynta ka jingpynstet bad ka jingpyniar ia ki kam.
Kine ar tylli ki ri jong ngi ki don ka jingiadei kaba jan ha ki kam bording. Ngi ieng skhem ha ka jingkut jingmut jong ngi ban wanrah ia ki jingkylla ha ka por kaba biang khnang ba ki kam bording kin long ki bym ktah ia ka mariang.
Ki jingiadei jong ngi ha ki kam petroleum bad natural gas ki long kiba kyrpang ha kaba ka don ka jingbei tyngka ha baroh ar tylli ki ri. Ka UAE marwei ka ioh ban iashim bynta ha ki kam kiba iadei bad ka jingdon ki tyllong petroleum ha India.
Ngi bud ia ki polisi khaii bad bei tyngka kiba dang kylla katkum ka jingdonkam. Ka India ka kyrmen ban iohi ia ki jingshalan mar kin tam ia ka US $ 400 billion ha u snem 2022. Ka jingiar jong ki kam khaii hapdeng jong ngi kan don ka bynta kaba khraw ha ki jingpyrshang ka UAE ba kan kyntiew arshah ia ka ioh ka kot jong ka shuwa u snem 2030.
Ka lawei jong ka India bad ka UAE ka dei kaba don jingiadei kawei ia kawei da ki spah snem mynta. Ka jingiatrei lang kaba kham jan, kaba bun nongrim ha ka jingiajan, ka jingshaniah bad ka jingngeit ha ka jingseng kam lajong kan plié lad na ka bynta ka ioh ka kot jong ngi, na ka bynta ki karkhana, ki nongbah bad ki briew jong ngi mynta bad ha ki spah snem ban wan. Kane ka dei ka jingthmu jong ngi.
