New Delhi, K.Lyngkot 25: U President ka Ri India u u Ram Nath Kovind mynta ka miet u la ai ka jingkren sha ki paidbah nongshong shnong ka Ri India shis ngi shuwa ban rakhe ia ka Republic Day 2022 bad kane ka dei kaei kaba u President u kren sha ki paidbah jong ka Ri India.
Ko para nongshong shnong! Nga ai khublei ia phi baroh kiba don ha India bad kiba don shabar ri ha kane ka sngi shuwa ka lyngkhuh Republic Day ba 73! Kane ka dei ka kynti ban rakhe ia ka jinglong kaba iadei bad ngi baroh, ka jinglong nong India jong ngi baroh. Ka dei ha kane ka sngi ha u snem 1950 ba ka jinglong ba kyrpang jong ngi ka la wan dur.
Ha katei ka sngi, la seng ia ka India kum ka democratic republic ba heh tam bad ki briew ki la pyntreikam ia ka Riti Synshar kaba dei ka jingthoh shaphang ka jingthmu jong ngi baroh. Ka jingpher bad ka jingiar jong ka synshar paidbah jong ngi ka dei kaba ioh jingiaroh na kylleng ka pyrthei.
Kadei na kane ka jingsngew jong ka jingiatylli bad ka jingsngew ba ngi dei kawei ka ri ba ngi rakhe man u snem ia kane ka sngi kum ka Republic Day. Ka jingrakhe ia kane ka sngi mynta u snem ka lah ban long kaba kham jai jai namar ka khlam COVID-19, hynrei kane ka jingsngew ka khlain kumba ju long man ka por.
Ha kane ka kynti, to ngin ia kynmaw ruh ia kito kiba iakhun na ka bynta ka jinglaitluid kiba la pyni ia ka jingshlur ha ka jingbeh jong ki ia ka thong jong ka Swaraj bad kiba la ai mynsiem ia ki briew ba kin iakhun na ka bynta kane.
Ha kine ki ar sngi ba la dep, ha ka 23 tarik u Kyllalyngkot, ngi la rakhe ia ka lyngkhuh sngi kha kaba 125 jong u Netaji Subhas Chandra Bose uba la pdiang ia ka jingong ‘Jai – Hind’. Ka jingtrei jong u na ka bynta ka jinglaitluid bad ka jingkut jingmut jong u ban wanrah burom ia ka India ka ai mynsiem ia ngi baroh.
Ngi long kiba bhabok bha ba ka Constituent Assembly kaba la saindur ia kane ka jingthoh ka don bynta jong ki riewpyrkhat kiba tbit tam ha kato ka por. Kine ki dei ki nongialam jong ka jingiakhih ia ka jinglaitluid.
Hadien shibun snem, ka mynsiem jong ka India ka la khie im biang bad kine ki rangbah bad ki longkmie ba khraw kidei kiba la wanrah ia ka juk kaba thymmai. Ki la kren sani bha ha man ka Article, man ka senten bad man ka kyntien, na ka bynta ki briew.
Kane ka jingpyrkhat bad ka ingiakren ka la bteng jan 3 snem. Khatduh khatwai, u Dr. Babasaheb Ambedkar uba dei u shongknor jong ka drafting committee, u la wanrah ia ka bynta kaba khatduh kaba la long mynta ka kot jong ka jingseng ia ka ri.
Katba ka jingthoh ha ka Riti Synshar, kaba iadei bad ki kam jong ka ri, ka dei kaba jrong, ka Preamble ka kren shaphang ki mat ba kongsan jong kane ka jingthoh kiba long – Democracy, Justice, Liberty, Equality bad Fraternity. Kine ki dei ka nongrim ba skhem ha kaba ka ri jong ngi ka ieng. Kine ki dei ki jingngeit kiba wanrah ia ka jingioh pateng jong ngi baroh.
Kine ki jingngeit ki dei kiba kongsan ha ka Riti Synshar jong ngi lyngba ki Fundamental Right bad ki Fundamental Duty jong ki briew ka ri. Ki hok bad ki kamram ki dei ar bynta jong kajuh ka kam.
Ka jingbat ia ki kamram da ki briew kumba la kdew ha ka Riti Synshar ka wanrah ia ka jinglong jingman kaba plie lad ia ki ba kin ioh ia ki hok. Da kaba pyndep ia la ka kamram kum ki nongshong shnong jong ka ri, da ki klur ngut ki briew ki la pynkylla ia ka Swachh Bharat Abhiyan bad ka kam ai dawai tika COVID sha ki jingiakhih jong u paidbah.
Kiba bun ki jingjop ha kine ki kam ki dei namar ba ki briew ki la pyndep ia la ki kamram. Nga ngeit skhem ba ki briew kin dang bteng ban pynkhlain ia kiwei kiwei ki kam na ka bynta ka bha ka miat jong ka ri lyngba ka jingiashim bynta bad kin pyni ia kane kajuh ka jingkut jingmut.
Ia ka Riti Synshar jong ka ri la pyntreikam bad pdiang da ka Constituent Assembly ha ka 26 tarik u Naiwieng 1949, ia kaba ngi rakhe mynta kum ka Constitution Day. Hynrei la pyntreikam pura ia ka 2 bnai hadien kane.
La leh ia kane kum ka jingkynmaw ba ha kane ka sngi, ha u snem 1930, ka India ka la kut jingmut ban ioh ia ka jinglaitluid. Na u snem 1930 haduh u 1947, man u snem ha ka 26 tarik u Kyllalyngkot, la rakhe ia ka ‘Purna Swaraj Day’ bad la jied ia kane ka sngi ban pyntreikam ia ka Riti Synshar.
Ha ka jingthoh jong u ha u snem 1930, u Mahatma Gandhi u la ai jingmut ia ki briew jong ka ri kumno ban rakhe ia ka ‘Purna Swaraj Day’. U la ong kumne harum:
“Kynmaw ba ngi thmu ban kot sha ka thong lyngba ka hok da kaba lait na ka jingumsnam, ngi lah ban leh ia kane tang lyngba ka jingpynkhuid ia ka mynsiem lajong. Kumta ngi dei ban aiti ia kane ka sngi sha ki kam kiba tei kumba ngi don bor ban leh.”
Kane ka jingai jingmut jong u Gandhi ka dei kaba iaineh shirta. Khlempep, u kwah ia ngi ban rakhe ia ka Republic Day ha kane kajuh ka rukom. U kwah ia ngi ba ngin puson halade, bad ban long ki briew kiba kham bha bad hadien kane peit ia ki kam, iatrei lang bad kiwei bad noh synniang sha ka jingthaw ia ka India bad ka pyrthei kaba kham bha.
Ko para nongshong shnong, Kam pat ju don kum kane ka por ba baroh kawei ka pyrthei ka donkam ia ka jingiarap. La 2 snem mynta ba ka pyrthei ka ialeh pyrshah ia ka khlam corona-virus. Ngi la duh da ki phew hajar ngut ki mynsiem briew bad ka ioh ka kot ha kylleng ka pyrthei ka la mad ia ka jingeh kaba khraw.
Ka pyrthei ka la mad ia ka jingeh kaba ym pat ju shem katba ka jingkiew ki case ka la wan na ka por sha ka por lyngba ka jingkylla jong une u khniang jingpang. Kane ka la dei shisha ka jingeh kaba khraw ba ki briew ki la mad.
Ka jingpeit ia ki kam ban iada na ka khlam ka long kaba kham eh ha India. Ngi don shibun ki jaka kiba bun paid bad kum ka ri kaba dang kiew ka ioh ka kot, ngim shym la don ki jingdon jingem ne ki lad ban ialeh pyrshah ia une u nongshun u bym lah ban iohi. Hyndei dei tang ha kum kine ki por ba ka jingskhem jingmut jong ka ri ka paw shai.
Nga dap da ka jingsngew sarong ban ong ba ngi la pyni ia ka jingskhem jingmut ha ka jingialeh pyrshah ia ka khlam corona virus. Ha u snem uba nyngkong, ngi la kyntiew ia ki jingdon jingem kiba iadei bad ki lad ai jingsumar bad ngki la ai jingiarap ruh ia kiwei. Ha u snem ba ar, ngi la thaw ia ki dawai tika bad ngi la sdang ia ka kam ai dawai tika kaba heh tam ha ka histori jong ka ri.
Ka jingai dawai tika ka dang iaid shaphrang ha kane ka ri jong ngi. Ha ka por jong ka khlam, ngi la ai ingiarap ha ka liang ki dawai tika sha kiwei kiwei ki ri bad ngi la ai ruh ka jingiarap ha ki lad ai jingsumar. Ki bun ki kynhun jong ki ri kiba la ai jingiaroh ia kane ka kam ba ka India ka la leh.
Ki la don ki jingeh katba ka khlam ka la wanphai lyngba ki jingkylla ha une u khniang jingpang. Ki longiing kiba la shem jingeh ki long kiba bun. Shisha, ym lah ban batai ia ka jingsngewsih bad ka jingkhuslai ba ngi baroh ngi la mad. Kaba bha pat ka long ba ngi la lah ban pyllait im ia shibun ki mynsiem briew.
Namar ka khlam ka dang pur, ngi dei ban long kiba husiar. Ki sienjam jingiada ba ngi la shim haduh mynta ki dei ban nang bteng. Ka jingpyndonkam ia ki jingda khmat, ka jingpynjngai iwei na iwei bad kiwei kiwei ki sienjam kiba ai jingiada na ka khlam COVID ki dei ki bynta kiba kongsan ha kane ka jingialeh jong ngi pyrshah ia kane ka khlam.
Ha kane ka jingialeh, ka dei ka kamram jong baroh ki nongshong shnong jong ka India ba kin bud ia ki kyndon bad ki jingai jingmut na ki stad science bad ki riewshemphang. Ngi dei ban pyndep ia la ka kamram haduh ka por ba ngi la lait na kane ka khlam.
Kane ka por jong ka jingeh ka la wanrah ruh ia ka jingtynkai jong ka jingiadei jong ngi kum ki briew ka India. Ka por jong ka jingpynjngai iwei na iwei ka la wanrah ia ka jingiajan hapdeng ki briew.
Ki doktor, ki nurse bad ki nongai jingsumar ki la bah ia ka kam kaba khraw, ki la trei borbah da ki kynta ha ka shi sngi hapdeng ki jingeh kiba bun watla ki buh ialade ha ka jingma ban ai jingsumar ia ki nongpang.
Kiwei pat ki la pynthikna ia ka jingtyllun shaphrang jong ka ri da kaba pynthikna ia ka jingbteng jong ka jingbiang ki mar bad ki jingshakri. Ki nongialam, ki nongshna polisi bad ki nongpyniaid ha ka Sorkar Pdeng bad ki Sorkar Jylla ki la leh ia kaba donkam ha ka por kaba biang.
Namar kine ki sienjam, ka ioh ka kot ka la bteng biang. Ka dei ka dak jong ka jingkut jingmut jong ka India haba ka mad ia ka jingeh ba ka don ka jingantad ba ka ioh ka kot kan kiew stet ha une u snem watla ka la don ka jingduna ha une u snem ba la dep. Kane ka pyni ruh ia ka jingjop jong ka Atmanirbhar Bharat Abhiyan ba la sdang ha une u snem ba la dep.
Ka Sorkar ka la pyni ia ka jingkut jingmut ban wanrah ia ki jingpynkylla ha ki kam ka ioh ka kot da kaba ai jingiarap haba donkam ia kane. Ka jingjop ha ka ioh ka kot ka la wan namar ki jingkyntiew ha ki kam rep bad ki kam shna tiar.
Nga dap da ka jingkmen ba ki nongrep jong ngi, khamtam kito kiba dang samla bad kiba don ki jaka rep kiba rit ki la pdiang ia ki rukom treikam ki bym ktah ia ka mariang.
Ki kam kiba rit bad kiba pdeng ki la don ka bynta kaba khraw ha kaba pynbiang lad ioh kam ia ki briew bad ka jingkyntiew ia ka ioh ka kot. Ki nongseng kam ba tbit jong ngi kiba dang samla ki la prat lynti sha ka jingjop da kaba pyndonkam ia ki rukom treikam start-up. Ka dei namar ki lad ai jingsiew digital kiba khlain jong ka ri ba ngi lah ban pyndep da ki million ki jingsiew jingdiah digital man u bnai.
Ban ioh ia ki jingmyntoi na ka jingbun ki jaitbynriew ha ka ri, ka Sorkar ka la saindur ia ka National Education Policy kaba pdiang lang ia ki sap katkum ka juk mynta ha ryngkat ki jingmut jingpyrkhat tynrai.
Ka long kaba sngewtynnad ba ka India ka la don bynta hapdeng ki 50 tylli ki ri ha kaba don ki jingsaindur thymmai ha ka ioh ka kot. Kaba kham sngew kmen shuh shuh ka dei ba ngi la lah ban kyntiew ia ka jingtrei shitom katba ngi ban ruh ia ka jingdon bynta lang baroh.
Ha ki rangbah, ki longkmie, Ha une u snem ba la dep, ki nongialehkai jong ngi ruh ki la wanrah ia ka jingkmen katba ki la lah ban ialehkai bha ha ka lynpung ialehkai Olympics. Ka jingskhem jingmut jong kine ki samla ka ai mynsiem ia kiwei kiwei mynta.
Ha kine ki khyndiat bnai, nga la sakhi ia ki nuksa ba khraw jong ki briew jong ngi ha ka jingpynkhlain ia ka ri bad ka imlang sahlang lyngba ka jingkut jingmut jong ki bad ki sienjam ha ki bynta bapher bapher. Hynrei, ngan kdew tang ia artylli kiba um kine ki nuksa.
Ki kynhun kiba la aiti met bad mynsiem jong ka Indian Navy bad ka Cochin Shipyard Limited ki la shna ia ka IAC Vikrant ia kaba la pynrung ha ka kynhun Navy jong ngi. Namar ki sap kiba katkum ka juk mynta ha ka tnat shipai, ka India mynta kalong napdeng ki ri ba hakhmat ha ka liang ka Navy. Kane kalong ka nuksa kaba bha ha ka jingiaid lynti sha ka jinglah ban kyrshan dalade ha ka liang ka defence.
Nalor kane, nga lap sa kawei ka jingshem kaba kyrpang kaba ktah bha. Ha kawei ka shnong ba la tip kum ka shnong Sui ha Biwani distrik jong ka Haryana, ki don katto katne ki nongshong shnong kiba la nang la stad jong ka shnong kiba la pynkylla ia ka shnong hapoh ka ‘Swa-Prerit Adarsh Gram Yojana’, kaba pyni ia ka jingpyrkhat ia kiwei bad jingtrei shitom.
Kane ka nuksa jong ka jingpynpaw ka jingsngew bad ka jingsngewnguh ia ka shnong lane ka jaka tynrai ka long kaba baroh ki dei ban bud nuksa. Hangta ki briew ki don ka jingieit kaba neh shirta bad ka jingburom ia la ka jong ka shnong. Kane ka nuksa ka pynkhlain ia ka jingngeit jong nga ba ka India kaba thymmai ka dang wan.
Ka India kaba khlain bad ka India kaba pyrkhat lem ia kiwei; Sashakt Bharat, Samvedan –sheek Bharat. Nga thikna ba lada ngi bud ia kane ka nuksa, kiwei kiwei ki briew ruh kin lah ban nohsynniang sha ka jingkyntiew ia ki shnong bad ki nongbah jong ki.
Halor kane ka jinglong jingman, nga kwah ban iasam ia la ka jingsngew shimet jong nga bad phi baroh. Nga la ioh lad ban leit jngoh ia ka jaka ba la kha ia nga, kata, ha ka shnong Paraunkh ha Kanpur Dehat distrik ha u bnai Jylliew jong u snem ba ladep.
Haba nga la poi ha shnong, ka don kaei kaei hapoh mynsiem jong nga kaba kyntu ia nga ban pyndon burom ia ka khyndew ka shyiap ba kyntang jong ka shnong jong nga bad nga la shim ia u khyndew bad tah ha shyllangmat namar nga ngeit ba nga la lah ban poi sha Rashtrapati Bhavan tang namar ki jingkyrkhu jong ka shnong jong nga.
La nga don ha kano kano ka jaka jong ka pyrthei, ka shnong bad ka ri jong nga kin iaidon hapoh mynsiem jong nga. Nga kyrpad ia ki briew jong ka ri kiba la ioh jingjop ha ka jingim namar ka jingtrei shitom jong ki bad ka sap kaba ki don, ba kidei ban kynmaw ia la ka jong ka tynrai, ka shnong, ka sorbah lane ka nongbah jong ki.
Kumjuh ruh, baroh phi dei ban ai ka jingshakri jong phi sha ka jaka ba la kha ia phi bad sha ka ri ha kano kano ka rukom kaba phi lah. Lada baroh ki briew kiba la jop jong ka ri ki trei na ka bynta ka roi ka par ha ki jaka ba la kha ia ki, kumta ka ri baroh kawei kan ioh jingmyntoi na kum kane ka roi ka par.
Ko para nongshong shnong, Mynta, kidei ki shipai jong ngi kiba rah ia ka burom jong ka ri. Ha ka jingkhriat tasam jong ki lum Himalaya bad ha ka jingshit kyrang jong ka rishyiap, jngai na la kiba haiing hasem, ki bteng ban iada ia la ka ri.
Dei namar ka jingiai bteng ka jingpahara jong ki shipai ha ki jaka khappud jong ngi bad ki pulit kiba peit ia ka shongsuk shongsain hapoh ka ri ba ki para nongshong shnong jong ngi ki ioh ia ka jingim kaba shongsuk shongsain.
Haba u shipai uba shlur u kyllon iap ha ka kam, ka ri baroh kawei ka sngewsih. Ha u bnai ba ladep, ha kawei ka jingjia ba sngewsih, ngi la duh ia uwei na ki commander ba shlur tam jong ka ri- u General Bipin Rawat- ka lok jong u bad bun ngut ki shipai kiba shlur. Ka ri baroh kawei ka la dap da ka jingsngewsih halor kane ka jingjia.
Ha ki rangbah, ki longkmie,Ka mynsiem ieit ri ka pynkhlain ia ka jingsngew don kamram hapdeng ki nongshong shnong. La phi dei u doctor lane u nongiasaid ain, u nongdie jingdie lane uba trei ophis, u briew uba trei ha ki kam pynkhuid lane u nongbylla, ka jingpyndep hok ia ka kamram kalong ka jingnohsynniang kaba nyngkong bad kaba hakhmat eh kaba phi ai sha ka ri.
Kum u nongialam ba halor jong ki kynhun shipai, nga sngewkmen ban kdew ba kane ka la long ka snem kaba kongsan bha na ka bynta ka jingpynkup bor ia ki longkmie ha ki kynhun shipai. Ki khun kynthei jong ngi ki la ioh ia ka lad ban ioh kam kaba la pynskhem ha ka kyrdan ki ophisar ha ki kam ba thymmai.
Shuh shuh ka jingtbit jong ki kynhun shipai kan kham biang lyngba ka jingwan ki longkmie na ki skul Sainik bad ka National Defence Academy. Consequently bad lyngba kane ki kynhun shipai jong ngi kin ioh ia ka jingryntih hapdeng ki shynrang bad kynthei.
Nga sngewskhem ba ka India ka la bit la biang mynta ban iakynduh ia ki jingeh ha ki por ban wan. Ka spah snem kaba arphew wei ka la kylla long ka por jong ka jingkylla ka suinbneng, bad ka India ka la don ha ka kyrdan nongialam ha ka pyrthei ha ka jingpyni lynti, khamtam lyngba ka jingialeh ban pyntreikam ia ka bording kaba lah ban pynthymmai.
Ha ka kyrdan shimet, baroh uwei pa uwei na ngi, ngi lah ban kynmaw ia ka jingai jingmut jong u Gandhiji bad kane ka la iarap ban kyntiew ia ka pyrthei sawdong jong ngi. Ka India ka ju shim ba ka pyrthei baroh kawei kadei kum kawei ka longiing. Nga thikna ba lyngba ka jingioh mynsiem na kane ka jingsngew shipara, ka ri jong ngi bad ka pyrthei hi baroh kawei kan jam shakhmat sha ka lawei kaba ryntih bad kaba seisoh.
Ko para nongshong shnong, Mynta u snem, ka India kan kot ia u maw mer jong ka jingdap 75 snem ka jingioh jinglaitluid. Ngi dang rakhe ia kane kum ka ‘Azadi ka Amrit Mahotsav’. Ka long kaba sngewtynnad ba ki briew jong ngi, khamtam ki samla ki iashim bynta shitrhem ha ki prokram bapher bapher ba la pynlong kum ka dak jong ka jingrakhe ia une u snem ba kyrpang. Kane ka dei ka lad kaba biang bha ia ki samla bad ruh ia ngi ba ngin iasoh biang bad ka histori.
Ka jingiakhun jong ngi na ka bynta ka jinglaitluid ka dei kaba ai mynsiem shisha. Ha une u snem ba 75 ba la ioh ia ka jinglaitluid, to ngin ia shem biang ia ki jingngeit kiba la pynim shisha ia kane ka jingiakhih na ka bynta ka ri. Kito kiba la aiti ia la ka jingim na ka bynta ka jinglaitluid ba ngi don mynta ki long kiba bun.
Kito kiba iakhun na ka bynta ka jinglaitluid ki la shah pynshitom bad ki la aiti shisha ialade khnang ba ngin ioh ban rakhe ia ka Independence Day bad Republic Day mynta. To ngin ia kynmaw ia kane ka jinglen ialade jong ki da ka jingsngewnguh ha kane ka Republic Day.
Ha ki rangbah, ki longkmie, Ka India kadei ka jaka kaba la hyndai hynrei ka long ruh ka ri kaba dang shen. Ha ngi, ka jingtei ia ka ri kadei ka jingpyrshang kaba man ka por. Kumba long ha ka longiing, kumta ruh ha ka ri, kawei ka pateng ka trei shitom ban pynthikna ka lawei kaba bha na ka bynta ka pateng ban wan.
Haba ngi ioh ia ka jinglaitluid, ka jingshah synshar ha ki mynder ka la buh ia ngi hapdeng ka jingduk kaba khraw, hynrei ha ki hynniew phew san snem, ngi la kiew shaphrang. Ki kabu ba thymmai ki don na ka bynta ka lawei ban wan. Ki samla jong ngi ki shim kabu ia kine ki lad ki lynti bad poi sha ki kliar kiba thymmai.
Nga thikna ba lyngba kane ka bor, ka jingngeit kaba skhem bad ka jingseng kam lajong, ka ri jong ngi kan bteng ban iaid shaphrang ha ka lynti jong ka roi ka par bad kan poi sha ka kyrdan kaba dei hapdeng ki ri baroh. Sa shisien nga ai khublei Republic Day bakmen ia phi baroh! Khublei, Jai Hind.
