New Delhi, Niatung 03: Mynta ngi rakhe ia ka jingdap 5 snem ka jingpyntreikam ia ka Goods and Services Tax (GST) ha kane ka ri jong ngi. La iakren nyngkong shaphang kane ha ka kaiphod jong ka Kelkar Task Force halor ki indirect tax ha u 2003 bad kumta kane ka kam ka la shim 13 snem.
Naduh u 2017, ka GST ka la shem ia katto katne ki jingeh. Hynrei, ban ia kine ki jingeh, ka la kham khlain shuh shuh hadien ka jingshem jong ki jingeh ka khlam Covid-19 bad ka jingktah kane ia baroh kawei ka pyrthei.
Ka dei namar ka GST Council ba ka Sorkar Pdeng bad ki Sorkar Jylla ki la kyrshan iwei ia iwei ban ialeh pyrshah ia kane ka jingeh bad ruh ban kyntiew ia ka ioh ka kot jong ngi.
Ka dei kane ka jingiatreilang kaba ka pynpaw ia ka India kum ka ioh ka kot kaba kiew stet tam, kumba la kdew ki briew kiba bun, ha une u snem bad u snem ban wan.
Ki don shibun ki ri kiba la pyntreikam ia ka GST ha shuwa ia ka India ha u snem 2017. Hynrei ka rukom treikam jong ka GST Council ka dei kaba kyrpang ha India.
Ka jinglong jong ka kam sain pyrthei ha India ha kaba ka Sorkar Pdeng bad ki Sorkar Jylla ki don la ki bor lum khajna ka la wanrah ia ka jingdonkam ia ka rukom treikam kaba kyrpang.
Ki Jylla kiba pher ha ka jingheh bad kiba don ha ka bynta bapher bapher jong ka ioh ka kot ha ryngkat ki rukom lum khajna jong ki, ki la dei kiba la donkam ban wanrah lang hapoh ka GST.
Ka la don ruh ka jingiapher ha ka rukom pyndonkam ia ka teknoloji hapdeng ki jylla ban lum khajna. Ka GST Council, ka kynhun kaba dei peit ia kane ka kam, bad ka rukom treikam GST ha India kaba kyrpang (Dual GST) ki dei ki jingpynbeit ia kine ki jingdonkam.
Lait noh na katto katne, ki khajna jong ka Sorkar Pdeng bad ki Sorkar Jylla ki dei kiba la pyniasoh lang hapoh ka GST. La pyntylli lang ia 17 tylli ki ain bad la wanrah ia kawei ka jinglum khajna lyngba ka GST.
Na ka bynta ka India, ka GST Council ka la don ka bynta kaba khraw ban wanrah ia ka jingiaryntih ha ki kam kiba kongsan kiba iadei bad ka GST – ki dor, ki jingmap, ki rukom trei kam ha ka khaii pateng bad ka jingrah ia ka ITC ha ryngkat kiwei kiwei.
Palat 63.9 lak ki nongsiew khajna ki la rung hapoh ka GST ha u Naitung 2017. Kane ka la kiew palat ar shah sha palat 1.38 klur ngut ki nongsiew khajna ha u Jylliew 2022.
Palat 41.53 lak ngut ki nongsiew khajna bad 67 hajar ngut ki nongpynkit mar ki la pynrung kyrteng ialade ha ka rynsan e-portal bad kane ka wanrah kumba 7.81 klur tylli ki e-way bill ha ka shi bnai.
Naduh ba la sdang ia kane ka rynsan, ki la don haduh 292 klur tylli ki e-way bill bad na kine, 42% ki dei na ka bynta ka jingpynkit mar na kawei ka jylla sha kawei pat. Mynta u snem ka 31 tarik u Jymmang ka dei ka sngi kaba bun tam ki e-way bill kiba poi haduh 31,56,013 tylli ki e-way bill.
Ka jinglum khajna ha ka shi bnai ka la kiew na ka T 1.04 lak klur ha u 2020-21 sha ka T 1.24 lak klur ha u ’21-22. Ha ki ar bnai ba nyngkong mynta u snem ka jinglum khajna ka long T. 1.55 lak klur (average). Phewse ngi lah ban ong ba kane kan dang kiew katba dang iaid ka por.
Ka GST la la weng ia ki jingkulmar hapdeng ki jylla hapoh ka rukom treikam CST/VAT. Kane ka rukom treikam ka long kaba bunkam, kaba donkam ia ki khyrdop talasi bad ka jingpynshisha ia baroh ki kali kit mar kaba la wanrah shibun ki jingeh bad ruh ka jingsepei jong ka por bad ka umphniang.
Ka dei namar kane ba ka kam pynkit mar ha kane ka ri kam shym la long kaba iaid beit iaid ryntih. Ka jinglut jingsep ha kine ki kam ka don ka bynta kaba kumba 15% ha ka dor jong ki mar ba pynkit.
Namar ka jinglait na kine hapoh ka GST bad ki e-way bill, ka kam pynkit mar ka la kiew shaphrang. Da kaba peit bha ia ka jingpynbiang ia ki lad kiba bun ban pynkit mar bad ruh lyngba ka PM Gati Shakti kine ki jingmyntoi kin dang kham bun katba dangi iaid ka por.
Ha shuwa ban pyntreikam ia ka GST, ka khajna ba dei ban siew sha ka Sorkar Pdeng bad ki Sorkar Jylla na ka bynta ki mar ka la tam ia ka 13%. Hynrei hapoh ka GST, ki dor jong palat 400 jait ki mar bad 80 jait ki jingai jingshakri ki dei kiba la pynduna.
Ka dor kaba 28% kaba heh tam ka dei tang na ka bynta ki mar bad ki kam kiba rem. Na ki 230 jait ki mar kiba don ha ka thup 28%, la jan don 200 jait ki mar kiba la pynkyrriah sha ki thup kiba kham jem dor.
La peit kham bniah ia ki jingdonkam jong ki Micro, Small and Medium Enterprise (MSME). Ka jingthmu ka long ba ka khajna bad ki kamram jong kine ki dei ban long kiba jem. Ka long ruh kaba donkam ban pynthikna ba ki iasoh bad ki lad pynpoi mar na ka bynta ka ITC.
Ha kaba iadei bad kane, ki don ar tylli ki sienjam ba la shim; ka jingkyntiew ia u pud ban ioh jingmap na ka T 20 lak sha ka T 40 lak na ka bynta ki mar bad ka jingwanrah ia ka skhim Quarterly Returns and Monthly Payments (QRMP) kaba don lad ban ai jingmyntoi ia 80% ki nongsiew khajna.
Naduh ba la sdang ia ka kam, ka jingpyniaid ia ki kam GST ka dang bteng ha ka nongrim jong ka IT bad kaba treikam hi dalade. Ka jingwanrah ia ka GSTN, ka kompani teknoloji ban pyniaid ia ka rynsan ka dei ka sienjam kaba bha.
Ka jingpeit man ka por bad ka jingkyntiew ia ka hardware bad ka software ka la iarap ban wanrah ia ka jingstet bad ka jingiaid ryntih jong ka kam. Ka rukom treikam ha kaba ka jingpynphai IGST da ka Customs ka iaid hi dalade kumba long ka jingpynphai ia ka Input Tax Credit (ITC) kaba la lang sha ki nongshalan mar da ki bor ka GST ka la pynsuk ia ka jingsuk bad pyniaid ryntih ia ki khajna input na ka bynta ka jingshalan mar bad ki jingshakri.
Lah ban shu kdew ba kiba bun ki jingbishar ka ain ia ki kam GST ki dei kiba iadei bad ka ITC, ki bor jong ki ophisar GST ha kaba iadei bad ka jingkhot, jingkem, jingknieh ia ki jingdon jingem bad kiwei kiwei.
Wat ha ka jingbishar ba dang shen jong ka Supreme Court ha ka case hapdeng ka Mohit Minerals bad ka UoI, ka iingshari kam shym la kyntait lane pynkylla ia ki mat ba kongsan jong ka GST.
U Asim Dasgupta, uba la long u Myntri ka tnat Finance jong ka Sorkar West Bengal haduh 24 snem u la dei u Chairperson jong ka Empowered Group of State Finance Ministers naduh u 2000 haduh u 2010.
La thaw ia ki ain GST nyngkong duh ha u snem 2009. Ha ka jingiakren bad kawei ka lad pathai khubor ha ka 2 tarik u Naitung 2017, u la kren shaphang ki mat ba kongsan jong ka GST kiba neh haduh mynta. “Ki Jylla kim ju don bor ban lum khajna Service Tax. Ki Jylla naduh mynshuwa kim shym pan ia ka bor ba lum ia ka khajna Service Tax, bad ban shu ioh bynta na kane. Lyngba ka GST la wanrah ia kane.”
U la ong shuh shuh, “Ka Empowered Committee ka ieng skhem na ka bynta ka bor shimet jong ki jylla. Ka GST Council, ka dei ka kynruh kaba ai jingmut ia ka iing dorbar thaw ain Parliament na ka bynta ka Central GST bad sha ki iing dorbar thaw ain Assembly na ka bynta ka State GST. Ka iing dorbar thaw ain ka lah ban pdiang lane kyntait ia kane ka jingai jingmut. Kumta, ym shym pyndam ia kane ka bor jong ka iing dorbar thaw ain.”
Shuh shuh, u Dasgupta u la ong, “ha kaba iadei bad ki dor, ki Sorkar Jylla bad ka Sorkar Pdeng ki la pdiang lang ia kawei ka khajna. Kumta ka la don ka jingpyndep na ka liang jong ki Sorkar Jylla bad run na ka liang ka Sorkar Pdeng na ka bynta ka jingiatreilang. Ka GST ka la ai bor shuh shuh ia ki jylla ha kaba iadei bad ka khajna service tax. Shiteng ka state domestic product ka dei lyngba ki jingai jingshakri.”
U Myntri ka tnat Finance ba rim jong ka Sorkar Pdeng, u Arun Jaitley, haba dap ar snem ka GST u la ong ha ka blog jong u, “…Ka GST ka iarap ia ki nongthied bad ki assessee.” Lyngba ka jingpdiang jong ki nongsiew khajna bad ka jingpdiang ki assesse ia ka teknoloji, ka India ka la wanrah ia kawei ka iew ha India.
