New Delhi, Iaiong 25: Ki khana kiba iaid iew ki dei kiba ju pyni kum ka jingshisha. Ka long kaba donkam ban kynmaw ba ia kum kine ki khana la wanrah da kito kiba don jingthmu bad kumta dei ban peit sani bha ia ki.
Kumba la ong u EH Carr, “U nongbud ia ka histori khlem ki jingshisha u long u bym don nongrim, ki jingshisha khlem u nongbud ia ka histori ka long kaba la iap bad ka bym don jingmut”.
Ka jingsngewthuh shaphang ki dor umphniang ki long ka nuksa jong kane. Ki dor umphniang petrol bad diesel kiba duna haduh katta katta ba ym lah ban iai neh ki dei kiba don tang ha ka pyrthei kaba shumutdur.
Ka jingong ba ki umphniang ha India ki dei kiba rem dor ka don nongrim ha ka jingsngew kaba bakla bha. Ki long pynban ki dor kiba duna tam ha ka pyrthei khamtam namar ki jingpyrshang jong u Myntri Rangbah Duh, u Narendra Modi ban pynthikna ia ka jingdap ki umphniang ha ka dor kaba jem.
U dei u Myntri Rangbah Duh uba la pynduna ia ka bai excise arsien, ha u Jymmang 2022 bad ha u Naiwieng 2021 kaba kot sha T. 13 ha ka shi litre ka petrol bad T.15 ha ka shi litre ka diesel.
Kane ka la wanrah ia ka jinglut jingsep kaba T. 2.2 lak klur ia ka Sorkar Pdeng. Shuh shuh, ka Sorkar India ka la buh ia ka export cess bad ka khajna bad ki mar ba shna na ka umphniang petroleum ban tehlakam ia ki nongshalan mar ba kin ioh myntoi da kaba buh jingeh ia kito kiba donkam ia kane ka umphniang hapoh ri.
Ki kompani pyniaid umphniang (OMC) kibalong ki “kompani ba don jingbahkhlieh” ki la ioh mad ia ka jingduhnong ha ki por ba kiewdor ki umphniang ha kaba ki la pynthikna ka jingpynbiang umphniangpetrol bad diesel ha ki dor kiba biang ia ki briew ka ri ia kiba ki OMC kim shym la pynkylla naduh ka 6 tarik u Iaiong 2022.
Ki don katto katne ki Sorkar Jylla kiba la pynduna ia ka bai VAT khnang ban pynduna ia ka dor jong ki umphniang petrol bad diesel. Ki ktien kaba kongsan hangne ki long ‘katto katne’ namar ki don ruh katto katne ki jylla ki bym kwah ban pynduna ia ka bai VAT ban pynduna ia kine ki dorumphniang hapoh kine ki jylla.
Ka long kaba donkam ban kdew ba ha ki jylla ba synshar ka BJP bad ki jylla kiba la pynduna ia ka bai VAT, ka VAT na ka bynta ki umphniang Petrol bad Diesel ki long hapdeng T.14.50 haduhT.17.50 /litre, katba ka VAT ha kiwei kiwei ki jylla ka long hapdeng ka T.26 haduhT.32 /litre. Kane ka dei ka jingiapher kaba heh bha na ka bynta uba duk ba suk bad ka jinglut jingsep jong u.
Ha Rajasthan ba synshar da ka Congress,ki briew ki siew T. 108.48/litre ka petrol bad T. 93.80/litre ka diesel ka ba long kumba T. 12/litre kham bun ia ka petrol bad T. 4/litre kham bun ia ka diesel ban ia kaba ki briew ha Uttar Pradesh ba synshar da ka BJP ki siew kaba long T. 96.57/litre badT. 89.76/litre.
Namar ki kam jong ka Sorkar UPA hapdeng ki snem 2005-12, ha kaba la ai ia ki bond umphniang ba jrong samoi kiba kot sha ka T. 1.44 lak klurha ka jaka jong ki jingduhnong sha ki OMC, ki nongsiew khajna ka India haduh mynta ki dang siew T. 3.2 lak klur kum ka sut bad ka bai trai.
Ha Andhra Pradesh ba synshar da ka YSR-Congress ka dor jong ka petrol ka long T. 110.48/litre bad ka dor jong ka diesel ka long T. 98.27/litre kaba tam haduh T. 10 na ka Karnatakaha kaba ki dor jong kine ki umphniang ki long T. 101.94/litrebad T. 87.89/litre. Ka Andhra Pradesh ka dei ka jylla ha kaba ka dor petrol ka long kaba bun tam mynta la ar snem.
Ha Telengana ba synshar da ka TRS, ka jingremdor jong ka petrol ka don ha ka kyrdan kaba ar ha India kaba long T. 109.66/litre.Kane ka tam haduh T. 13/litreia ka dor ha UP (T. 96.57/litre).
Haba iakhein da ka percentage, ka bai VAT haTelanganana ka bynta ka petrol ka long 35.2%, haba ianujor bad ka 26.8% ha UP! Ka bai VAT haTelanganana ka bynta ka diesel ka long 27%, haba ianujor bad 17.48% ha UP!
Ha West Bengal, ki briew ki siew T. 106.03/litre ia ka petrol bad T. 92.76/litre ia ka diesel katba ki briew haAssamki siew tang T. 97.02/litre ia ka petrol badT. 88.30/litre ia ka diesel. Lada ka Didika donjingsngewlem ia ki briew jong ka, balei kam pynduna ia ka dor jong ka petrol khnang ba kam tam ia ka T. 100/litre?
Ki jingkren bad ki jinglehkimiahapiwei ia iwei bad baroh ki iohi ia kane. Haba ngi peit ia ka umphniangliengsuin kaba long kaba donkam bha ha ki kam ka leit ka wan, ka jingkhwan myntoi ha katto katne ki jylla ka long kaba shaikdar.
Ha ka mang tyngka 2023 ba dang shen jong ka jylla Maharashtra: ka Sorkar Jylla ka la pynduna ka bai VAT na ka bynta ka umphniang Jet haduh 18%, kaba ka nongbah kaba heh tam ha India – ka Delhi ka long kawei na tang katto katne ki jylla kiba dang lum khajna kaba haduh 25% na ka bynta ka umphniang jet.
Katba ka dornatural gas katkum ka international gas indices (Japan Korea Marker) ka la kiew sha ka 228% hapdeng u Kyllalyngkot 2021 bad u Rymphang 2023, ha India ka jingkiewdor ka CNG (Delhi representative market) ka dei kaba la buh pud haduh 83%.
Kane ka long namar ki sienjam kum ka jingkyntiew ia ka jingpynbiang ka gas ha ka ri sha kumba 250% jong ka jingpynbiang naduh u snem 2013-14, bad ka jingrah ia ka gas na ki kam bym kongsan ban pyndap ia ki jingdonkamha ki kam CNG(ka leit ka wan) bad PNG(jingdonkam ha ki iing).
Dang shen, ka kynhun Myntri ba longkhlieh da u Myntri Rangbah Duh ka la shim ia ka rai ban peit biang ia ka rukom buh dor ia ka natural gas ba pynmih hapoh ri khnang ba kane ka ai jingiarap ia ka ioh ka kot jong ka India kaba don nongrim ha ka gas.
Kane ka rai, kaba ong ba ka dor jong ka natural gas jong ka India ka dei ban long 10% jong ka dor kyllum ha ka shi bnai jong ka Indian Crude Basketka dei ka rai kaba ryntihkuba baroh ki ong.
Katba ki karkhana ki ioh jingmyntoi na ka rukom buh dor kaba kham biang, ki briew ki ioh jingmyntoi lyngba ka jingpyndunador kaba T. 7-8 na ka bynta ka PNG bad CNG ba pyndonkam ki paidbah.
Katba ka pyrthei ka pdiang ia ka jingjop jong ka India ban pynbiang ia ka bording kaba ryntih bad kaba jemdor ia ki 1.4 billion ngut ki briew jong ka ri ha kine ki por jong ka jingeh.
Ki don katto katne ki Sorkar Jylla bad ki nongialam ha ki kam sain pyrthei kiba kren kulmar katba ki buhrieh ia la ki kam kiba long pyrshah ia ka bha ka miat jong ki briew.
Ka la dei por ia kine ruh ba kin pynduna ia ka khajna na ka bynta ki umphniang, kane la thoh da u u Myntri Sorkar Pdeng ba dei khmih ia ki tnat Petroleum bad Natural Gas bad Housing bad Urban Affairs.
