Shillong, Nailur 20: Ha ka jingpynlait khubor mynta ka sngi ka Meghapya People’ Committee On Aadhaar (MPCA) kala la ioh jingtip ba don ki shnong hapoh ka Bri U Hynniewtrep, kiba la tait shnong ia la ki nongshong shnong, ki Balang la weng Balang ia la ki dkhot tang namar ba kim treh Aadhaar. Ki don ruh ki ophis sorkar kiba la byrngem ot bai bam tymmen , ot tulop bad kumta ter ter ia kino kino ki bym treh Aadhaar. Ki don ruh ki bor sorkar kiba la pynmih hokum hana ba dei ba baroh man uwei-pa-kawei ba ki dei ban don bank account noh namar ba yn iaid noh da ka digital bad cashless transaction ha ka jaka ka pisa kot, ka pisa nar. Bad na ka bynta kane, dei ban don Aadhaar.
Na ka liang jong ka MPCA ka pynkynmaw ba ka rai ba shiteng por ba la ai ha ka Kashari ba ha khlieh duh naduh u Nailur, 2013 ka dang ieng bad dang iai pynkynmaw na ka por sha ka por ba u aadhaar u long da ka mon sngewbha shimet ym da kaba pynbor bad ka rai kut halor ka kam Aadhaar, yn sa ai ha u Naiwieng mynta ka snem. Kumba ka long mynta, ki don palat 10 tylli ki dorkhast pyrshah ia ka jingpyntrei kam ia u Aadhaar, kynthup ia ka dorkhast pyrshah ia ka Aadhaar Act, 2016. Bad ia kine baroh, yn shim lang bad ai RAI ha kajuh hi ka por, kata, ha u Naiwieng, 2017.
Ka MPCA ka pynkynmaw ruh ba dang ha ka 24 tarik u Nailar, 2017, ka Bench ba 9 ngut ki nongbishar jong ka Kashari ba ha khlieh duh, ka la ai ia ka RAI ba shai, ba jrong ba ka Hok long marwei, ka Hok ba jar jar, ka Hok long kyrpang (Right to Privacy) ka dei ka Hok ba kat kum ka Riti Synshar ka Ri India ia kaba la don ha ka Artkl 21 jong ka Riti Synshar kaba kren halor ka Hok ban Im bad ka hok jinglong laitluid ba shimet .
Kane ka jingshim bishar ka mih namar ki dorkhast pyrshah Aadhaar namar la jan baroh ki kdew ba u Aadhaar u ktah ia ka hok long kyrpang. Bad kane ka RAI ka pyniap ia ki Rai ba la shim ha ka snem 1954 bad snem 1961 da ka Bench ba 8 bad ka Bench ba 6 ngut ki nongbishar jong ka Kashari ba ha khleih duh.
Kumta, kine ki jingleh baroh ki long ki jingialeh pyrshah im-im, peit-peit ia ka RAI jong ka Kashari ba ha khlieh duh jong ka Ri India, kaba long uwei na ki lai tylli ki rishot ba pynieng bad pynieng ia ka synshar paidbah ha Ri India bad dei tang ma ka, kaba lah ban batai bad pynshai halor ka Riti Synshar bad ki ain ba thaw da ki/ka iing dorbar thaw ain bad pyntrei kam da ka/ki sorkar. Kumta, ki jingtait shnong, jingweng Balang (namar ngi ngeit ba ym pat don kano kano ka Balang kaba la lah thaw ain ban weng Balang iano iano namar bym don/treh don Aadhaar), ban ot tulop, pynduna pension, pynduh lad bad kiwei ki jaid pynshitom, ki long pyrshah ia ka hok longbriew manbriew bad ka hok ban pdiang ne kyntait ia uta u Aadhaar.
Ka daw bah daw san jong ka jingkyntait ia u Aadhaar ka dei namar la pyntrei kam ia ka jingring dur (ym dei shon dur) ia ki artylli ki pyllew khmat bad ia 10 tylli ki shympriah kti jong uwei-uwei, kawei-kawei ia kaba la tip ha ka ktien phareng ba ka dei ka biometric data collection. Ka iapher bak-ly-bak na ka EPIC, credit card, SMART card bad kiwei namar kine ki shim tang ia kata ka demographic data katba ia u Aadhaar (ba wan na ka ktien Sanskrit bad ba mut ‘nongrim’ lane ‘base’ ha ka ktien phareng) donkam lang baroh ar, kata, demographic bad biometric (jingthew jong ka jingim: bio – jingim; metre – jingthew).
Kiba kwah ban lait noh na kino kino ki jaid jingpynshitom namar bym treh Aadhaar ba la leh da kano kano ka bor, kin sngewbha ai jingtip lyngba ka sms lane ka email sha kiba paw kyrteng harum hapoh shi bnai naduh ba mih kane ka khubor/jingthoh, kata, lada kita ki bor kim weng noh hapoh lai taiew ia kata ka jaid jingpynshitom ba la pynngat iaphi. Sngewbha ai kyrteng ba pura, ka rta, kynthei ne shynrang, kyrteng shnong, address ba shai bad ba biang, jaid jingpynshitom (tait shnong ?/ shah weng Balang ?/ shah ot tulop ?/ duh jaka pule ?/ duh bai bam ?/ bad kiwei) ba la ioh mad bad mano ba leh kumta bad mynno (tarik).