New Delhi, Risaw 30: Ym don kano kano ka ri kaba lah ban kyntait ia la ki jong ki 
riewshlur lane ki riewpaw khmat, kiba saindur ia ka lawei jong ka ri. U Sardar Vallabhbhai Patel u long uwei na kum kine ki riewshlur ba pawkhmat uba la saindur ia ka lawei jong ka ri India ha ka rukom kaba kongsan da kawei ka rukom pyrkhat. Shen hadien ba la ioh ia ka jinglaitluid, u la saindur ia ka sain pyrthei jong ka ri da ka jingsted kum u nongialam shipai bad ka jingtbit jong u nongialam uba iohi jngai.
Ka India ba mynta ka sngi ka shah ram shibun bah ka jingsngewnguh sha kane ka jingiohi, ka jingtbit, ka jinglah ban pynpeit iaka jingiateh lok bad kiwei bad ka jingkhlain ka jingmut jingpyrkhat jong u Sardar ha jingiada ia ka ri bad ka jingpyniasoh jong palat 560 tylli ki jylla da ka jingpyniatylli ia ka India ha kaba iadei bad ka jingphiah ia ka ri. Kaei kaba pynlong ia kane ka jingiatylli kalong ban iohpdiang khlem kano kano ka jingiaumsnam.
Ka jingshim ia ki rai katkum ka jinglong jingman, u ai jingmut ba sngewtynnad ha ki katto katne ki case, u pynkohnguh ia ki nongsynshar ban peit ia ki daw ha kiwei bad wat ban pyndonkam da ka bor ha kaba iadei bad ka Hyderabad. Haba phaidien biang sha ki snem ba la leit kaei kaba wan ha ki jingmut jingpyrkhat jong ngi kalong ka jingshisha ba u Sardar Patel u la ioh ia ka India kaba iatylli ha ka por haba ki nongsynshar jong ki jylla ki la ioh ka lad ban pyniasoh bad ka India lane Pakistan lane ban iai long kaba laitluid.
Hadien ka jinglaitluid, ki Nizam jong ka Hyderabad ki la rai ban iai long kiba laitluid. Ha ka juh ka por, u la pyndon kam da ki Razaakar bad u la don jingmut ruh ban pyniasoh ia ka Hyderabad bad ka Pakistan, wat la kine ki ar jaka kim ialong ha syndah.
Hadien ka jingioh shimti ia ka Junagarh, u la sdang ia ka ‘Operation Polo’, ha kaba ia ka Hyderabad la lah ban pyniasoh bad ka ri baroh kawei tang hapoh saw sngi. Ka kam jong ki pulit ban pyllait bad pyniasoh ia ka Hyderabad ka la sdang ha ka 13 tarik Nailur bad ka la kut ha ka 17 tarik Nailur, 1948. Man ka snem, ha ka 17 tarik Nailur la rakhe kum ka ‘Hyderabad Liberation Day’ da kiba bun ki bynta ha Hyderabad bad ha katto katne ki jaka jong ka Maharashtra bad Karnataka, kiba long shi bynta ha ka jingpynlong iaka jylla Hyderabad.
Ha ka jingstad jong u ha ka sain pyrthei, u Sardar Patel u la pynthikna ia ka jingpyniasoh kaba iaid beit iaid ryntih khlem da shah ia ka jinglong ban pynsniew ia ka imlang sahlang. Ym shym la don ka jingiaumsnam lane kano kano ka kam pyntirem namar u iaid shakhmat da ka thong ban tei ia ka India kaba khlain da kababud ia ka lynti kaba khuid bad jai jai.
Hadien ba la aiti ia u ban peit ia ka States Department, u la pynpaw ba “ka jingshngain bad ka jingpynneh ia kine ki jylla kumjuh ruh ia ka India kaba dawa ka jingitylli bad ka jingiatreilang da ka jingsngewthuh hapdeng ki bynta bapher bapher jong ka.. Da kajuh ka jingpyrshang ngi lah ban kyntiew ia ka ri sha ka kyrdan kaba thymmai katba ka jinbym don ka jingiatylli kan ialam ia ngi sha ka jingjot,” u la maham.
Khlem jingartatien u Sardar Patel u long u briew uba khraw ha ka jingpyniatylli ia ka India. Kam don kano kano ka jingryntih ha ka history ba mynta halor kaei kaba la iohpdiang da ma u. Da kaba pynpaw ka jingsngewnguh ia ki jingnohsynniang ba khraw jong u patel ha ka jingtei ia ka ri, u Pandit Jawaharlal Nehru u la hap ban ong ia kane: ‘Ka History kan khot ia u kum u nongtei bad u nongpyniatylli ia ka India kaba thymmai.’
Ka jinglong kaba khraw jong u kadei ka jingsngewrit. U long ka nuksa ia kaei kaba u kpa jong ka jaitbynriew u la ong shaphang ka jinglong nongialam: “nga ngeit ba ka jinglong nongialam ha kawei ka por kamut ki dohksah, hynrei mynta ka mut ka jinglah ban pyniadei bad ki briew.”
Hadien ba la wanphai sha India hadien ka jingpyndep ia ka jingpule ain ha England, u Sardar Patel u la iaid shakhmat ban bud ia ka non- violent campaign jong u Mahatma Gandhi pyrshah ia ka jingsynshar ki phareng. U la long u rangbah shipai jong u bad u la shah jied ha u Gandhiji ban ialam ia ka Kheda campaign.
‘Bun ki la pynkhreh ban bud ia nga, hynrei ngam lah ban rai mano ba dei ban long u deputy commander jong nga. Kumta nga la pyrkhat ia u Vallabhbhai’ ong u Gandhiji. Ka jingshaniah kaba u Gandhi u la ai ha u Patel kam shym la pynpaw ba ka long kaba bakla bad u Sardar Patel ym tang ba u la long u nongpyniaid hynrei u la kylla long ruh u nongialam jong ki paidbah. U la ioh ia ka nam ‘Sardar’ hadien ba u la ialam ia ka ‘no- tax campaign’ ha Bardoli ha Gujarat. U la ialam ruh ia ka ‘relief and rehabilitation operation’ nakhmat haba ka Gujarat ka la mad ia ka jingjulor na ki jingshlei um bad u la trei khlem thait ha ka por ba jia ka khlam ha Ahmedabad.
Ka thong jong u na ka bynta ka India kaba iatylli ka la sakhi ruh ia ka jinglah ban thaw ia ka All India Administrative Services kaba u la ong ba ka long kum ka ‘Steel Frame’. Ha ka jingkren jong u sha ki shah hikai ban long ophisar, u la bthah ia ki ba kin don ia ka mynsiem kaba shisha ha ka kam kaba ki trei man ka sngi.
Ka jingkyntu jong u ia ki probationer ba kin long kiba shi da, kiba khuid ha ka liang ka jingbam sap bad kiba trei hok ia la ka kam ka long kaba iadei wat ha kine ki por jong ngi ruh. “Ki ophisar kim dei ban shim bynta ha ki kam sain pyrthei. Kim dei ruh ban don ka jingi bein ia kino kino kiwei pat ki jaitbynriew. Ka jingiaid lait ia kine baroh kan long ka jingthad ia ka jingbahkhlieh kaba khraw ba lah buh ha kine ki ophisar,” u la ong ha 21 tarik Iaiong, 1947.
Ki jingkren jong u ha ka por jong ka Quit India Movement ki don jingiadei bad ki por jong ngi mynta. “Ngi dei ban ieh noh ia ki jingkajia, ngim dei ban don ka jingsngew ba ngi long kiba kham khraw ia kiwei pat bad ngi dei ban weng noh ia ka ‘untouchability’. Ngi dei ban ia im lang kum ki khun jong uwei u kpa.”
Hadien ba u la khlad noh na kane ka pyrthei, ka kotkhubor Manchester Guardian ka la thoh shaphang ki kam ba khraw jong u ha ka jingiakhih bad ka jingioh ia ka jinglaitluid: “U Patel um shym la long tang u nongialam jong ka jingiakhih na ka bynta ka jinglaitluid, u la long u nongthaw jong ka ri hadien ba la ioh ia ka jingjop. Ym ju kham iohi ba uwei u briew un long uba khraw kum u nongiakhih bad ruh kum u nongsain pyrthei hynrei u Patel u la pyni ba kane ka lah ban long.”
Ka long kaba sngewsih ba kam shym la don ka jingithuh ha ka rukom kaba biang ia ka jingnohsynniang ba khraw jong u Sardar Patel bad ka jingaiti jong u ha ka jingpyniatylli ia ka ri ha ka por kaba kongsan ha ka history.
Khatduh khatwai, nga kwah ban pynkut da kaba ban dei ban kynmaw da baroh ki nongshong shnong jong ka ri ia ka jingtrei bor bah jong u Sardar Patel ha ka jingtei ia ka India kaba mynta bad ka India kaba iatylli namar ka ri ka iaid shaphrang kum kawei kaba la kiew bha ha ka ioh ka kot ha ka pyrthei.
