Shillong, Naitung 24: Ka Khasi Students’ Union (KSU) lyngba kane ka kyrwoh sa shisien ka kwah ban pynsngew biang sha ki trai ri trai muluk jong ka Bri U Hynniewtrep halor ka jingma ka ban wan hap lyngba ka National Register of Citizens (NRC) jong ka Assam. Katkum ki jingtip kiba la ioh ban lum ba ia ka Final Draft jong ka NRC ha Assam yn pynlait paidbah ha ka 30 tarik u Naitung 2018.
Ka jingpyntreikam ia ka NRC ha Assam ka long kum shi bynta ban weng ia ki mynder ri kiba la wan ban buhai shnong ha Assam hadien u snem 1971 na ka electoral roll jong ka jylla Assam. Ka daw tynrai hi ka long ba hadien u 1971 ka la don ka jingkiew ha ka jingbun paid ki mynder ri ha Assam ha kaba ki trai ri trai muluk kum ki Assamese, ki Bodo, ki Rabha, ki Mising bad kumta ter ter ki la kylla rit paid ha la ki jong ki thain.
Ka khana samari ba la leh ha u 2011 ha jylla Assam ka pyni ba don haduh 3.29 klur ki nongshong shnong ha katei ka jylla. Napdeng kine, ka list ba nyngkong jong ka NRC ka la pynmih kyrteng tang 1.9 klur kiba dei hok ki trai ri trai muluk ha Assam. Kaba mut sa kumba 1.39 klur ki nongshong ha Assam ki dang sah ban leh ia ki jinpynshisha la ki dei ne em ki trai shnong ha katei ka jylla.
Ym tang kata hynrei dang shen na ka liang ka NRC ka la shim ia ka rai ba napdeng ki 1.9 klur kiba la mih kyrteng ha ka list ba nyngkong, haduh 1.15 lak ngut kin shah weng noh na ka list jong ka NRC. Kaba mut napdeng ki 1.9 klur, 1.15 lak ngut la thikna ba kin duh ka jinglong trai shnong ha Assam.
Ka jingduh ia ka jinglong trai shnong ha Assam ka mut ba kito ki bym paw kyrteng ha ka NRC kin duh lut ia ki hok jong ka jylla Assam kum ka jingthep vote, ki skim sorkar bad kumta ter ter. Kane kan buh ia ki hapdeng ka khim ka khait bad ka lah ban pynlong ia ki ba kin phet shnong noh sha kiwei ki jylla ka ri India khamtam ha ki jylla ka thain shatei lam mihngi.
Kat haduh mynta ym pat thikna katno ngut kin duh ia ka jinglong trai shnong ha Assam, hynrei lyngba ka NRC la sngewthuh shai beit ba da ki phew lak lane wat klur ruh ki briew kin duh ia ka jinglong trai shnong ha Assam. Kane kan wanrah jingma shibun ia ki jylla ka thain shatei lam mihngi namar ba baroh kitei ki jylla ki don markhap bad ka jylla Assam lada kitei ki briew kin wan buhai shnong.
Napdeng ki jylla ka thain shatei lam mihngi la sngewthuh shai ba kan eh ia ki mynder na Assam ban wan rung ha ki jyll kiba la don ki ain ban teh lakam ia ka jingwan rung kyrthep ki briew ba nabar kum ka ILP bad kine ki jylla ki long ka Arunachal Pradesh, Mizoram bad Nagaland. Ki jylla kiba duna ki ain pyrkhing mynder ki kynthup ia ka Meghalaya, Manipur bad Tripura.
Ka jylla Tripura ka la dei lypa ka jylla ba la synshar da ki mynder ri bad ka Manipur ka dei ka jylla ha kaba ka jingiakynad ka ju jia man ka por bad ki bun bha ruh ki kynhun kieng atiar kiba lah ban wanrah ia ka jingpyntieng na jingsmiej ia ki poiei shi sngi. Kumta napdeng kitei ki lai tylli ki jylla, ka jylla kaba suk tam ban wan buhai shnong da kitei ki phetwir na Assam ka long ka jylla Meghalaya namar ka jylla ka don haduh 900 kilometer u pud u sam bad ka jylla Assam bad kam don satia ki ain kiba khlain kiba lah ban teh lakam ne pynsangeh lada kitei ki poiwir na Assam ki wan ban rung sha kane ka jylla.
La sakhi ba ka Jylla Meghalaya ka la kiew sted bha ha ka jingbun paid ki nongshong shnong ha kine ki khyndiat snem. Lyngba ka khana samari kaba la leh ha u 2011 la shem ba ka jingkiew ki nongshong shnong ha Meghalaya naduh u 2001 haduh u 2011 ka kot haduh 2.95 percent katba tam haduh 10.31 percent ia ka ri India baroh kawei (17.64%). Na ka jingbun paid kaba 23.94 lak ha ka 2001, ka jylla Meghalaya ka kiew haduh 29.67 lak ha ka 2011.
Ka long ka bym lah ban ngeit ba ba ka jingroi ki nongshong shnong haduh kattei kattei kan dei beit thik tang na ki trai jylla hynrei la sngewthuh shai ba kane ka jingkiew ka dei beit lyngba ki briew kiba nabar kiba wan ban buhai shnong ha kane ka jylla ka bym biang ki ain ban teh lakam ia ka jingwan rung kyrthep ki mynder bad ki bar jylla.
Ka KSU hadien ka jingbishar ia kitei baroh kiba la pyni haneng, ka la sngewthuh ban ka jingma kaba khraw bha ka ap shrip ia ki Jaidbynriew trai ka jylla Meghalaya ynda la dep ia ka NRC hapoh jylla Assam. La sakhi ruh na ka por sha ka por ia ki jingiohkem ia ki poiei sha ki jylla bad ki jingeh ba kum ka Jaidbynriew ka la mad bad tyrha lyngba ka jingshah leh donbor ha kine ki nongwan buhai shnong kiba ju jia na ka por sha ka por ha kylleng ka Bri U Hynniewtrep.
Kumta ka seng lyngba kane ka kyrwoh ka kyntu ia baroh ki paradoh para snam ban long kiba peit pyrman bad phikir bha ia ka rung ka mih bad ka leit ka wan ki briew nabar. Shuh shuh ka seng ka kyntu ia ka sorkar jylla ba ka dei ban ialeh ban pyndep noh mardor ia ki khyrdoh entry bad exit points bad ban shna shuh shuh ki ain ki ban teh lakam ia ka jingwan rung kyrthep ki briew kiba nabar.
Ka seng ka kyntu rung ia ki dorbar shnong ha kylleng ka Bri U Hynniewtrep ba kin pynkhreh lypa ia lade ban khangland ia kitei ki mynder ki balah ban wan rung tuh sha ki shnong ki thaw ki jong ki.
Ka seng sa shisien ka pynsngew ia ki paradoh parasnam ba hakum kane ka por ka umsaw ki mynder ka lah ban wan tyllep ia ka Jaidbynriew rit paid lada ym long kiba kloi ban khanglad ia ki naduh na u pud u sam, ki shnong ki thaw bad kumta ter ter. Ka KSU kam kwah ba ka Ri Kahsi kan long kum ha Assam na ha Tripura.
Katto ka Jaidbynriew ka la hap ban ialeh na ka por sha ka por ia ki nongwan buhai shnong kiba la leh trai khlieh ha ka khyndew ka shyiap ka jong ngi, ngim donkam shuh ban pdiang sa da ki phew lak ngut ki mynder ban ki wan ban tyllep ia ka Jaidbynriew ka jong kaba tang 13 lak.
