New Delhi, Rymphang 01: Ka Myntri Sorkar Pdeng ba dei khmih ia ka tnat Kam Pla Tyngka, NirmalaSitharaman, haba ka la wanrah ia ka mang tyngka 2024-2025 kaba shipor ha ka iing dorbar thaw ain Parliament mynta ka sngi ka la pynbna ba ia ka jingantad ia ka jingpynlut pisa ha u snem ban wan la kyntiew da 11.1% sha ka T. 11,11,111 klur ka ban long 3.4% jong ka GDP.
Ka la ong ba hadien ka jingkyntiew lai shah ia ka jingantad jong ka jingpynlut pisa ba la jia ha kine ki sam snem ba la dep, kane ka la wanrah ia ki jingmyntoi ha ka jingkiew ka ioh ka kot bad ka jingplie lad ioh kam.
Katkum ka First Advance Estimates of National Income jong u snem mang tyngka 2023-24, kaba la wanrah lang ha ryngkat ka jingai jingkren ka Myntri, la antad ba ka GDP ba shisha jong ka India kan kiew da 7.3%.
Kane ka iahap ruh bad ka jingantad biang ia ka jingkiew shaphrang na ka bynta u snem mang tyngka 2023-24 ba la wanrah da ka RBI (Ha ka jingialang Nohprah 2023 Monetary Policy Committee jong ka) na ka 6.5% sha ka 7%, kaba la wan namar ka roi ka par kaba khlain ha u Q2 jong u snem mang tyngka 2023-24.
Ka ioh ka kot jong ka India ka la pyni ia ka jingkhlain bad ka la bat ia ki nongrim macro-economic ba bha wat hapdeng ki jingeh ha ka ioh ka kot ha kylleng ka pyrthei. ka International Monetary Fund (IMF), ha ka World Economic Outlook (WEO), Risaw 2023.
Kala antad biang ia ka jingkiew ka India na ka bynta u snem mang tyngka 2023-24 bad ka la ong ba kane kan kiew sha ka 6.3% na ka 6.1% kumba la antad ha u Naitung 2023.
Kane ka pyni ia ka jingkiew ka jingshaniah ka pyrthei ia ki kam ka ioh ka kot jong ka India ha ka por ba ka jingantad ia ka jingkiew ka ioh ka kot ha ka pyrthei na ka bynta u 2023 ka sahkut kumjuh ha ka 3%.
Katkum ka IMF, ka India ka don lad ban long ka ioh ka kot kaba ha ka kyrdan kaba lai ha ka jingheh ha u 2027 (ha ka USD ha ka doriakylliang pisa) bad ka la antad ruh ba ka bynta jong ka India ha ka jingkiew shaphrang jong ka pyrthei kam kiew da 200 basis point ha ki 5 snem.
Shuh shuh, ki kynhun bapher bapher kum ka World Bank, IMF, OECD bad ADB ki antad ba ka India kan kiewshaphrang hapdeng 6.4%, 6.3%, 6.1% bad 6.7% ha u 2024-25.
Ka Myntri ka la ong ba ka jingkiew ki kam ka ioh ka kot ka la wanrah ia ka jingbha ha ka jinglum khajna bad ka la ong ba ka jinglum GST ka la long T 1.65 lak klur ha u Nohprah 2023. Kane ka dei ka sien kaba hynniew ba ka jinglum GST ka la tam ia ka T1.6 lak klur.
Ka la ong ba ha kaba iadei bad u 2024-25, ki jingioh kiba lait na kiwei kiwei ki jingshim ram bad ka jingpynlut pisa baroh ka dei kaba la antad ban kot sha ka T 30.80 bad 47.66 lak klur. Ia ki jinglum khajna ka antad ban kot sha ka T 26.02 lak klur.
Ka Myntri ka la ai ruh ia ka jingpynbna kaba heh kaba long shaphang ka skhim ban ai ram haduh 50 snem khlem ka sut na ka bynta ka jingpynlut pisa sha ki jylla ia kaba yn bteng biang mynta u snem ha kaba ka jingbuh pisa ka long T1.3 lak klur.
La ai jingmut ban buh hynniewphew san hajar klur kum ka jingai ram kaba 50 snem khlem ka sut mynta u snem ban kyrshan ia ki jingpynkylla na ka bynta ka Viksit Bharat da ki Sorkar Jylla.
H kaba iadei bad fiscal deficit, kumba la pynbna ha ka jingai jingkrenmang tyngka jong ka na ka bynta u 2021-22, ban pynduna ia ka fiscal deficit sha ka 4.5% shuwa u, ka Sitharaman ka la ong ba ka fiscal deficit ha u 2024-25 ka dei kaba la antad ban long 5.1% jong ka GDP, ha ka jingbud ia kane.
Kumjuh, ki jingshim ram gross bad net market lyngba ki dated security ha u 2024-25 ki dei kiba la antad ban poi T 14.13 bad 11.75 lak klur bad baroh ar kin kham duna ha u 2023-24.
Ka la kdew sha ki bynta kiba bha jong ka ioh ka kot ha kaba ka la pynbna ba ka jingantadbaing ia ki jingioh ba lait na kiwei kiwei ki jingshim ram ka long T 27.56 lak klur bad na kane, ki jinglum khajna ki long T 23.24 lak klur.
Ka jingantad biang ia baroh ka jingpynlut pisa ka long T 44.90 lak klur. Ki jingioh kiba T 30.03 lak klur ki dei kiba la antad ban kham bun ia ka jingantad ia ka mang tyngka kaba pyni ia ka jingkiew bad ka jingskhem jong ka ioh ka kot.
Ka Sitharaman ka la ong ruh ba ki jingshim ram gross bad net market lyngba ki dated security ha u snem 2024-25 ki dei kiba la antad ha ka T 14.13 bad 11.75 lak klur bad baroh ar kin kham duna ha u 2023-24.
Ka la pynbna ba ka jingwan ka FDI ha u 2014-23 ka long USD 596 billion bad ba kane ka long arshah jong ka jingwan ha u 2005-14. Ban pynshlur ia ka jingbteng ki jingbei tyngka nabar ri, ngi dang iakren na ka bynta ki jingiatreilang bad kiwei kiwei ki ri ha ka jingngeit ha ka ‘sdang shuwa ha India’, la ong ka Myntri.
Ka NirmalaSithraman ka la ong ba u Myntri Rangbah Duh, Narendra Modi u ngeit bad u peit bniah ia ki saw tylli ki bynta jong ka imlang sahlang. Kine ki long ki, ‘ba duk ba suk, longkmie, ‘samla bad‘nongrep.
Ka la ong ba ki jingdonkam jong ki, ki jingthrang bad ka bha ka miat jong ki ki dei ki kam ba kongsan jong ka Sorkar namar ka ri ka kiewshaphrang haba ki kiewshaphrang.
Ka NirmalaSitharaman ka la ong ba ka rukom treikam ba don jingsngewlem jong kane ka Sorkar ka paw na ka jingkyntait ia ki rukom treikam ba rim ba ‘pynbiang haduh ki shnong’.
Ki prokram na ka bynta ka roi ka par ha kine ki 10 snem ba la dep ki dei kiba phaikhmat sha baroh ki iing bad ki briew lyngba ka ‘iing ia baroh’, ka bording elektrik ia baroh, ka gas shet jingshet ia baroh, ka bank account bad ki jingshakri ha ki kam pisa ia baroh, ha ka por kaba duna bha, ka la ong.
Ka Myntri ka la ong ba kane ka Sorkar ka dang trei ha ka rukom kaba don jingkiew ha baroh ki bynta, kaba poi sha baroh ki jaka bad kaba ai bynta lang ia baroh.
Ka peit ia baroh ki bynta jong ka imlang sahlang. Ka la ong, “Ngi dang trei ban pynkylla ia ka India sha ka ‘Viksit Bharat’ shuwa u 2047. Ban pynurlong ia kane ka thong, ngi dei ban kyntiew ia ka bor treikam jong ki briew bad pynkup bor ia ki”.
Ka la ong, “Ha ki por ba la dep, ka hok ha ka imlang sahlang ka dei tang ka jingkylla ha ki kam sain pyrthei. Ia ka Sorkar jong ngi, ka hok ha ka imlang sahlang ka dei ka rukom treikam jong ka Sorkar kaba seisoh bad kaba donkam.”
Ka Myntri ka la pynbna ruh ba ka ioh ka kot jong ka India ka la mad ia ka jingkylla kaba bha ha kine ki shiphew snem ba la dep bad ba ki briew jong ka ri ki dang phaikhmat sha ka lawei da ka jingkyrmen.
Ka la ong, “Ngi la wanrah ia ki jinglong jingman na ka bynta ka jingpynbun ki lad ioh kam bad ki lad seng kam lajong. Ka ioh ka kot ka la ioh ia ka bor kaba thymmai. Ki jingseisoh jong ka roi ka par ki la sdang poi sha ki briew.Ka ri ka la ioh ia ka thong bad ka jingkyrmen kaba thymmai.”
Ka Myntri ka la pyntip ba ha ka jingbud ia ka ‘SabkakaSaath’ ha kine ki 10 snem ba la dep, ka Sorkar ka la iarap ia 25 klut ngut ki briew ba kin lait na ka jingduktasam bad ba ki sienjam jong ka Sorkar mynta ki iasnoh kti lang bad ka jingshitrhem jong kine ki briew kiba la ioh ia ka jingpynkupbor.
Ka la ong ba ka PM Mudra Yojana ka la sanction 43 klur tylli ki jingai ram kiba kot sha ka T 22.5 lak klur na ka bynta ka jingseng kam lajong. Lah ban shu kdew hangne ba 30 klur ki jingai ram Mudra ki dei kiba la ai ia ki longkmie ba seng kam lajong.
Kane ka mang tyngka kaba shipor ka don ia ka jingpynbna bad ki rukom treikam kiba pyni ia ka lynti bad ki kam ka roi ka par na ka bynta ka jingpynkylla ia ka India sha ka Viksit Bharat shuwa u 2047.
Ha ki jingpynbna kiba bun, ka NirmalaSitharaman ka la ong ba ka Sorkar kan peit bniah ia ka jingpynkylla ia ka thain mihngi bad ki briew na kane ka thain kum ka bor jong ka roi ka par jong ka India, ka PM AwasYojana (Grameen) ka la jan kot sha ka thong ban pynbiang lai klur ki iing bad yn shim shuh shuh ki iing.
Ha kine ki san snem ban wan ban pyndap ia ki jingdonkam kiba mih na ka jingbun ki longiing. Kumjuh, lyngba ka jingpynmihbording solar na ki tnum iing, shi klur tylli ki longiing kin ioh lad ban ioh ei 300 unit ka bording man u bnai.
Ka PradhanMantriKisanSampadaYojana ka la ai jingmyntoi ia 38 lak ngut ki nongrep bad ka la plié 10 lak ki lad ioh kam. Ka PradhanMantri Formalisation of Micro Food Processing Enterprises Yojana ka la iarap ia 2.4 lak tylli ki SHG bad 60 hajar ngut ki briew ba in ioh shim ram.
Ka NirmalaSitharaman ka la ong ba kane kan long ka juk kaba phyrnai ia ki samla kiba tbit ha ki kam teknoloji namar yn don ka jingbuh haduh shi lak klur tyngka na ka bynta ki jingai ram kiba sanphew snem khlem ka sut.
Ka la ong ba kane kan pynbiang ia ki jingbei tyngka ha kaba ka sut kan long kaba duna bha lane ka bym don sut eiei. Kane kan pynshlur ia ki kam shimet ba kin pyniar ialade ha ka jingwadbniah ha ki kam ba thymmai, ka la ong.
Na ka bynta ki kam Rel, yn pyntreikam ia lai tylli ki prokram economic railway corridor ba heh kiba long ki corridor na ka bynta ka bording, ki mar poh khyndew bad ka dewbilat; ki corridor ba pyniasoh ia ki kad lieng; bad ki corridor kiba bun ka leit ka wan. Shuh shuh, yn pynkylla ia 40 hajar tylli ki kali rel sha ka kyrdan Vande Bharat ban kyntiew ia ka jingshngain, ka jingsuk jong ki nongleitnongwan.
Ha kaba iadei bad ki kam liengsuin, ka Myntri ka la ong ba ka jingdon ki kad liengsuin ka la kiewarshah sha ka 149 bad mynta san spahkhathynniew tylli ki lynti pynherliengsuin ba thymmai ki pynkit 1.3 klur ngut ki nongleitnongwan. Ki nongpyniaidia ki kam leingsuin ha India ki la pan sa palat 1000 tylli ki liengsuin ba thymmai.
Ka NirmalaSitharaman ka la pynbna ba ka Sorkar kan thung ia ka high-powered committee ka ban peit bniah ia ki jingeh kiba mih na ka jingkiew ka jingbun briew bad ki jingkylla ha ka jinglong jingman jong ka ri bad ba kane ka komiti kan ai jingmut kumno ban pynbeit ia kine ki jingeh ha ka rukom kaba pura ha kaba iadei bad ka thong jong ka ‘Viksit Bharat’.
Ka Myntri ka la ong ba u Myntri Rangbah Duh, ha ka jingai jingkren jong u ha ka lyngkhuh sngi ioh jinglaitluid, ha une u snem uba 75 jong ka Republic, u la ong, “Ngi ieng skhem na ka bynta ka roi ka par jong ka ri, lyngba ki jingioh mynsiem, ki jingsngewthuh, ki jingkut jingmut ba thymmai, katba ka ri ka dang plié ia ki lad ki lynti kiba heh.”
Kane ka dei ka ‘KartavyaKaal’ jong ngi.Ka la ong, “Baroh ki jingeh shuwa u snem 2014 ki dei kiba la pynbeit lyngba ki rukom pyniaid ia ka ioh ka kot jong ngi bad ka jingai jingsynshar ka Sorkar bad kine ki la ialam ia ka ri sha ka lynti jong ka roi ka par kaba iaineh”.
Ka NirmalaSitharaman ka la ban jur ba, “Kane ka la urlong namar ki polisi kiba bha, ki jingthmu kiba bha, bad ki rai kiba iahap. Ha ka Mang Tyngka ba pura ha u Naitung, ka Sorkar jong ngi kan sa pyni ia ka lynti ba ngi iaid sha ka ‘Viksit Bharat’.
Ym shym la ai jingmut ban wanrah jingkylla ha ka jinglum khajna ha kane ka mang tyngka ba shipor. La bteng iakijuh ki dor na ka bynta ki khajna ba kynthup ruh ia ki bai wanrah mar nabar ri.
Hynrei ban wanrah ia ka jingbteng jong ki kam lum khajna, la pynjlan sa shi snem haduh ka 31 tarik u Lber, 2025 ia katto katne ki jingmynoi ha ki kam khajna ba ai ia ki Start-Up bad ki jingbei tyngka na ki sovereign wealth lane pension fund bad ruh ki jingmap ia ki khajna na ka bynta ka jingkamai jong katto katne ki IFC unit.
Ka Sitharaman ka la pynbna ba yn don ka jingkyntiew ia ki jingshakri ia ki nongsiew khajna kaba iahap bad ka jingthmu jong ka Sorkar ban kyntiew ia ka rukom im bad ka jingsuk ban trei ia ki kam khaii pateng.
Ki don shibun ki khajna ba rit ba ria bym pat pynbeit ne kiba don jingiathut bad ki don napdeng kine kiba dei naduh u snem 1962, bad kine ki dang sah ha ki kot kaba wanrah ia ka jingkhuslai ia ki nongsiew khajna bad ka ktah ruh ia ka jingpynphai pisa ha ki snem ba bud.
Kane ka mang tyngka ba shipor ka ai jingmut ban weng noh ia kum kine ki khajna ba sah kiba kot haduh T. 25000/- kiba na kane ka por haduh u snem mang tyngka 2009-10 bad haduh T. 10,000/- na ka bynta ki snem mang tyngka 2010-11 haduh 2014-15. La antad ba kane kan ai jingmyntoi ia kumba 1 klur ngut ki nongsiew khajna.
Ka Sitharaman ka la iarohia ka jingai jingkyrshan ki nongsiew khajna bad ka la ong ba ha kine ki 10 snem ba la dep, ka jinglum khajna ka la kiew palat lai shah bad ki nongai jingtip shaphang ki kam khajna ki la kiew 2.4 shah.
Ka la ong ba ka Sorkar ka la pynduna bad pynryntih ia ki bai khajna bad namar kane hapoh ki rukom lum khajna mynta ki briew kim hap siew khajna lada ka kamai jong ki ka long hapoh T. 7 lak.
Ka la kren ruh shaphang ka jingkiew u pud ki khajna na ka bynta ki kam khaii khutiamutia bad ki nongtrei. Ka Myntri ka la kren ruh shaphang ka jinghiar jong ki bai khajna ia ki kompani jong ka ri na ka 30% sha ka 22%, bad ia ki katto katne ki kompani pynmih mar sha ka 15%.
Ha kane ka jingai jingkren jong ka, ka Myntri ka la ong ba ha kine ki 5 snem ba la dep, ka Sorkar ka la peit bniah bnaia ka jingkyntiew ia ki jingshakri ia ki nongsiew khajna bad kane ka la wanrah ia ka jingkylla kaba heh ha kaba ka kam siew khajna ka la kham suk.
Ha kaba iadei bad ki khajna, ka Myntri ka la ong ba ka GST ka la pynduna ia ka jingban khia ka jingbud ia ki kyndon da kaba pyniasoh lang ia ki kam khajna jong ka India. Ka la kren shaphang ka survey ba dang shen kaba la shem ba 94% ki briew kiba iadon bynta bad ki kam kompani ki ong ba ka GST ka long kaba la wanrah jingbha.
Ka la ong ruh ba ka jingdon ki nongsiew khajna GST ka la kiew palat ar shah bad ka jinglum khajna GST man u bnai ka la kiewjan ar shah sha ka T. 1.66 lak klur mynta u snem. Ki Jylla ruh ki la ioh jingmyntoi.
Ki jinglum khajna SGST, ha ryngkat ka jingsiew ba pyllait sha ki jylla hadien ka jingpyntreikam ia ka GST naduh u 2017-18 haduh 2022-23, ka la wanrah ia ka buoyancy kaba 1.22.
Ka Myntri ka la ong ba kiba ioh jingmyntoi bun tam ki dei ki briew namar ka jingduna ka jinglut jingsep ha ki kam logistic bad ki khajna ka la wanrah ia ka jingduna ki dor jong ki mar bad ki jingai jingshakri.
Ka la kren shaphang ki sienjam ba la shim ha ki kam custom ban plié lad ia ka khaii pateng bad kiwei kiwei ki ri ha kaba ka la ong ba ka por ban pyllait ia ki mar ba wanrah nabar ri ka la duna da 47% sha ki 71 kynta ha ki Inland Container Depot, da 28% sha ka 44 kynta ha ki air cargo complex bad da 27% sha ka 85 kynta ha ki kad lieng, ha kine ki saw snem naduh u 2019.
Ha kaba iadei bad ka jinglong ka ioh ka kot jong ka India, ka Myntri ka la ong ba ha u snem 2014 ka jingbahkhlieh ban maramot ia ka ioh ka kot bad ban wanrah ia ka jingryntih ha ki rukom treikam ka Sorkar ka la long kaba heh bha, bad ka la ong ba kane ka Sorkar ka la jop ha kane ka kam da kaba bud ia ka jingngeit skhem ha ‘Ka Ri Nyngkong’.
Ka la ong ba ki jingeh kiba na kito ki snem ki dei kiba la pynbeit bad ba ka ioh ka kot mynta ka don ha ka lynti kaba skhem bad kaba khlain ha kaba ka roi ka par ha don ha baroh ki bynta.
Ka la ong ba ka Sorkar kan ai ia ka White Paper shaphang ‘Haei ngi don ha kato ka por haduh u 2014 bad haei ngi don mynta, khnang ba ngin ioh jinghikai na ka jingpyniaid kulmar ha kito ki snem’.
