Shillong, Iaiong 29: Ka kaiphod ba dang shen jogn ka KPMG Assurance and Consulting Services LLP, ryngkat ka jing ia treilang bad ka ET Edge ba la tip kyrteng kum ka, ‘Human-centric approach to tobacco control’, ka pyni ba ka India ka wan ha ka kyrdan ba-ar napdeng ki ri ka pyrthei ha ka jingdih duma ha kaba 27 na ka shispah ki nongshong shnong kiba la kham san ka rta ki dih duma.
Katkum kane ka kaiphod la ong ba ka long kaba donkam ban don ia ka kyndon treikam kumno ban pynduna ia kane ka jingdih duma bad pynduna ia ki jingma kiba mih na ka. Da kaba wanrah sha ki nongpyndonkam ia u duma da kiwei pat ki lad kiba iarap ia ki kumno ban pynduh noh ia ka jingdih duma, kaban ialam sha ka jingpynduna kaba long 50 na ka shispah ia ka jingiap jong ki briew na ki jingpang kiba mih na ka dak ka jingdih duma kat ha ka snem 2060.
Kane ka kaiphod ka pyni ba haduh kumba 7 million tam ki jingiap ha kylleng ka pyrthei ha ka snem 2019 kidei na ka daw jong ka jingdih duma bad 1.35 Mn ka jingiap tang ha India. Katkum kane ka kaiphod, 66% kiba jubab ki iathuh ba ki sdang ban dih duma naduh ka rta 20-25 snem. 45% na ki nongjubab ki iathuh ba kim lah ban ieh ia ka jingdih duma, namar ym don da kiwei pat ki lad.
Shuh shuh ka iathuh ba tang kumba 8% ki dih ia ki duma kiba la ioh jingbit da ka ain, katba kiba sah 92% ki dih da ki duma kiba tad kum ki biri, ki don kiba bam ia ki duma, khaini, bad kiwie kiwei. Kane a jingwad bniah ka pyni ruh ba bun na ki jingshitom ha ka bor pyrkhat kidei kiwei na ki daw ba ki briew ha ki nongbah kiba hap ha ka kyrdan ba nyngkong ki pyndonkam ia u duma.
Ka jingjyllei jong ka jingpyndonkam ia u duma ka dawa ia ka jingpynmih ia ki kyndon treikam kiba iadei thik bad ka India bad kiba dei ban long katkum ka science kaban iarap ia bun ngut ki briew kiba kyrduh ha bad kiba dih duma, bad ha kajuh ka por ki nongthaw ain ha India ki mad ia shibun ki jingeh ban wanrah ia ki lad ki lynti treikam kumno ban pynduna ia ka jingpyndonkam duma.
Katkum kane ka kaiphod ka India ka don ar tylli ki jingeh ha kaba iadei bad u duma, kawei kadei ka jingdih bad kawei kadei ka jingjyllei ka jingbam duma. Ka koit ka khiah bad ka ioh ka kot ki wan lang hajuh bad ki don ka jingiadei kham tam ha kaba iadei bad ka jingdih ne jingbam duma.
Katkum kane ka kaiphod, 25% na ki nongshong shong shynrang ha ki nongbah ha hap ha ka kyrdan ba II bad III ki mad ia shibun ki jingshitom bad 29% kidei ki jingshitom kiba jur; katba 50% na ki shynrang kiba jubab na ki
nongbah kiba hap ha ka kyrdan ba nyngkong ki iathuh ba ki ioh jingshitom bad 44% kidei kiba jur.
Hynrei, 81% na ki nong jubab kiba dei ki shynrang na ki nongbah kiba hap ha ka kyrdan ba nyngkong bad kiba ioh ia ka jingshitom bajur ki kyntait ban ieh noh ia u duma, bad kane kadei na ka daw jong ka jingduna ka jingpynsngewthuh bad ka jingbym don da kiwei pat ki lad.
Kane ka kaiphod ka pyni ba kat ha ka snem 2030 palat 80% na ki jingiap kiba mih na ka daw jong ka jingpyndonkam duma kan dei na ki ri kiba duna bad kiba pdeng ha ka ioh ka kot ne low and middle-income countries (LMICs).
Ha kaba iadei bad ka ioh ka kot, ka pyni ba ka India ka duh nong kumba 1% na ka GDP man la ka snem namar ki jingpang bad ka jingiap kloi jong ki briew na ka daw jong ka jingpyndonkam duma. Ban iada na kane, ka India ka donkam ban peit noh sha ki lad ki lynti kumno ban wanrah ia ka rukom ban iarap ban pynduna ia ka jingma bad ki jingpang bad iarap ban pynkut ia kane.
Ka India ka la wanrah ia ki lad ki lynti ba pyrkhing kiba thmu ban pynduna ia ka jingpyndonkam duma bad iada ia ka koit ka khiah jong ki paidbah. Ka ri ka la wanrah ia ki ain kiba iahap bad ki ai ba la pynmih da ka WHO ban pyniaid ia ka jingpynmih, jingdie bad jingbam ia kiei kiei kiba iadei bad u duma.
Kumjuh ruh ban iada ia kito kibym dih duma na ka jinghap ban ring mynsiem ia ka tdem duma. Ban ialeh bad kane ka jingeh kaba iadei bad ka jingpyndonkam duma, ka India ka la shim ia shibun ki sienjam ban test ia ki duma ban tip ia ki jingkhleh kiba don ha ki.
Katba ka jingpynmih ia kine ki kyndon ha ka ri baroh kawei ka long kaba donkam, ka jingpynmih ia ki kyndon ha ki jylla ruh ka long kaba donkam haduh katta katta na ka bynta ka ri khnang ba kine ki lad ki lynti bad ki kyndon treikam kin long kiba biang ba bit ban tehlakam ia ka jingpyndonkam ia u duma.
Ka jingwanrah ia ka Nicotine Replacement Therapy (NRT) ha ka National List of Essential Medicines (NLEM) da ka tnad ka jong ka Health bad Family Welfare ka sorkar pdeng ka long kawei na ki lad ba la pdiang sngewbha ban khanglad ia ki jingma ia kito kiba pyndonkam duma.
Kane ka ain jong ka jingpyndonkam ia ki jingshna kiba iadei bad ka NRT , kum ka jingbam ia ki chewing nicotine gum ne ka jingpyndonkam ia ki jingtan ba tan da ka khmut ne inhalers, ka long kum kawei na ki jingpynmih bujli ia ka jingdih duma, kaba iarap ia kito kiba pyndonkam ba kin lah ban pynduh ia ka jingmlien ban pyndonkam duma bad iarap ia ka bor pyrkhat jong ki kumno ba kin ym kyrni ha ka jingdih sikret.
Ki ain bad ki kyndon jong ka pyrthei ia kaba la saindur kumno ban tehlakam ia ka jingpyndonkam ia u duma la nang kham pynkhraw shuh shuh hadien ka jinglap jong ki ri ka pyrthei ia shibun ki buit stad thymmai.
Katba bun na ki ri ki la lah ban iaid katkum ki kyndon treikam ka WHO Framework Convention on Tobacco Control (FCTC), don pat ki ri ka pyrthei kiba wanrah ia ki ain ki kyndon katkum ka jinglap bad jingshem jong ki.
Kane ka kaiphod ka pyni ba ka jinghiar jong ka jingpyndonkam duma ka wan hadien ba ki briew ki ioh ban pyndonkam da kiwei pat ki jait jingdih ne jingbam kibym ktah ia ki kum ka ri Japan, UK, New Zealand & Sweden ban ia nujor ba ki ri ki bym ioh ia kum kine ki jingdih kibym da ktah ia ki briew kum ka India, Australia bad Singapore.
Kane ka kaiphod ka ai jingmut ba dei ban pynkylla ha ka rukom wanrah ia ki kyndon treikam ia kaba la tip kum ka ‘Tobacco Control 3.0’ khnang ban pynioh ia ka India kaba koi tba khiah, da kaba donkam ban pynlut ha ka jingwad ia ki lad ki lynti da ka jingstad saian kumno ban tehlakam ia ka jingdih bad jingbam duma bad kane ka long kaba donkam haduh katta katta.
Katkum ka kaiphod, ki briew kiba kwah ban ieh noh ia ka jingdih duma, donkam ban ai mynsiem ia ki ba kidei ban pyndonkam da kiwei ki jingdih kiba kham duna ka jingma, bad kaban pynduna ia ka jingma ha ka koit ka khiah jong ki.
Donkam ban phai khmat ruh ban pynlong ia ka Nicotine Replacement Therapy (NRT) kaba duna dor bad kaba lah ban ioh da baroh khnang ba kan long ka jingkyrshan ia kito kiba kwah ban ieh.
Kane ka kaiphod ka ai jingmut ruh ba ki bor pyniaid ki dei ban don ia ka database ne ka jinglum jingtip kaba biang ha kaba iadei bad ka kyrteng jong ki nongpynmih bad nongshna kiba la pynrung kyrteng bad ki bym pat shym la pynrung kyrteng ha kaba iadei bad ki jingdih ne jingbam na u duma.
Nalor kane, donkam ruh ban phai khmat ban wanrah ia ki kor ki bor teknologi kum ka blockchain ban buddien ia ka jingkhaii beain ia u sikret, ki gutka bad kiwei kiwei ki jingbam ba la khang ia kiba la shna na u duma.
Shuh shuh kane ka kaiphod ka ai jingmut ruh ba donkam ban bei tyngka na ka bynta ban wad ia ki lad ki lynti bad ki buit treikam thymmai, ha ka jinglum ia ki jingtip bad ha ka rukom buddien.
Donkam ruh ban nang pynkhraw ka jingbei tyngka na ka bynta ban pynsngewthuh paidbah, da kaba ai jingkyrshan da ki lad pathai jong ka thain, bad ai jinghikai ia ki nongdih duma, ban kren shaphang ki jingngeit biej shaphang ka jingpyndonkam duma bad ai mynsiem ban kyrshan ia ki ban ieh noh ia ka jingpyndonkam bad kine ki long kiei kiei kiba donkam bha.
Ha kaba iadei pat bad ki kyndon treikam, kane ka kaiphod ka ban halor ka jingwad bniah kiba iadei bad ki kiwei ki jingdih ne jingam kiba kham duna ka jingma kiba iahap bad ka thong jong ka sorkar ban pynduna ia ka jingma kaba iadei bad ka jingpyndonkam duma bad ai mynsiem ia ki briew ba kin ieh noh ia ka jingdih duma.
Kumta, ki nongpyndonkam, ki nongpynmih ia kine ki jingdih bad ki jingbam bad ka sorkar kidei ban iawan lang ban iarap ban pyntreikam ia kine ki kyndon ha ka rukom kaba dei bad kaba long katkum ka sain na ka bynta ka lawei ba koit ba khiah.
