Shillong, Jylliew 29: Ha ka ba la roi ka thoh ka tar ha ka ktien Khasi katkum ka ktien shnong Sohra, kumta ka la longdoh longsnam bad skhem pura kum ka ktien pdeng, wat lada ki dang don byllai ki ktien shnong na kylleng ki kyntoit ki ba ym shem ha ka ktien Sohra kum ka ktien ‘Thor’ na thaiñ Lamin ka ba mut ban ruid dak.
Ka ba kit jingmut ha ka ktien phareng ‘Line’, ka ktien ‘Bynthuiñ’ na thaiñ Maharam ka ba mut ka ba thaiñ kum ka jar ha sahit bneng ban iasnoh kylleng ka pyrthei mariang, ka ba kit jingmut ha ka ktien phareng ‘Network’; ka ktien ‘Ang’ na thaiñ Bhoi ka ba mut ban ieng ki briew ne pynieng ia kiei kiei lynter ryngkhi iwei hadien iwei pat, ba kit jingmut ha ka ktien phareng ‘Queue’ bad byllai kiwei kiwei ki ktien na kylleng ki thaiñ ki don la ka tynrai ba lehse ym ju shem ha ka ktien shnong Sohra ne shawei pat.
Kumta ka long ka ba donkam ban sot na ki ktien shnong na kylleng ki thaiñ bad kyntoit shnong khnang ban pynriewspah ia ka ktien Khasi bad ban kdup shitylli ia baroh ki ktien ha kawei ka ktien pdeng.
Nalor kita ki ktien ba la don lypa na ki kylleng ki kyntoit shnong ki don ruh ki ktien ba lah ban shna thymmai da ka ba synrop lang ar ne lai kyntien ban shna kawei ka ktien ka ba kit jingmut, ka ba thiang snah bad ka ba lyngkot katlah katiai khnang ban bit ban biang ka thoh ka tar.
Ha kajuh ka por la sngew dei ban tyngkan da ka ba shu pynwandur jubor na ka ktien nongwei katba dang lah ban shem da la ki ktien tynrai lajong, laitnoh tang ia kito ki ktien ba la long kyllum bad ym lah shuh ban weng kum ka ktien ‘Pin’ ia u kynja narsuh, ‘Skul’ ia ka shlemhikai, ‘Kali’ ia ka korñiah shalyntem bad kumta ter ter.
Ñiuma, ki don ki ktien ba lehse ym pat lah ban pdiang ne ym da sngew ïahap, hynrei lada dei ki ktien ba khia thew dei ban pynmlien ban pynmlien ha ka thoh ka pule bad marmlien ban kren ban khana te kan sa long ka ba bit ba biang.
Katto katne ki riewtbit Khasi ka All India Radio ki la pyndonkam kum kita ki ktien bad lum ka nuksa, ïa ka film ha ka ktien phareng la jer ‘durim’, ïa ka drama na ka ktien phareng ka ba la sngewthuh salonsar bad ñiew kum ka ktien Khasi, hynrei la jer da ka ktien tynrai ‘sawangka’, bad kumta ter ter ki don sa kiwei kiwei ki ktien ki ba kum kita.
Ha ki phew snem ba mynshwa ki paidbah ki khohñioh ban jer ‘liengsuiñ’ ïa ka ktien phareng aeroplane, hynrei mynta la pdiang paidbah. Ki kotkhubor Khasi ki la jer dheng kali ïa ka traffic jam ha ka ktien phareng bad la pdiang paidbah salonsar mynta.
Lada ha lyngwiar paidbah kum ha All India Radio bad ha ki kotkhubor Khasi lah pdiang, te ym don jingpher ban pyndonkam ha rynsan ba ha khlieh kum ha ki salonsari ne ha dorbar thawaiñ lane kyllum ha ka imlang sahlang.
Tang ha kane ka maitphang haneng ruh lah thawstad їa katto katne ki kyntien ba lah ban pdiang bad ki ba lehse ym lah ban pdiang kum ka ktien Kolshor ba la pynwan jubor na ka ktien phareng “culture”, ha ba don la ka ktien tynrai Deiriti, ka ktien Literashor ba la pynwan jubor na ka ktien phareng “literature’ ha ba don la ka ktien tynrai Ka Thoh Ka Tar, khamtam lei lei ba kum kine ki jait ktien ki dei ia ka tyllong dohnud jong ka longbriew manbriew Khasi.
Kum ia ka ktien Pin, Skul ne Kali ym da pher than namar ba ki dei ki ba ym da khiathew than. Jar la katta, ïa kane lah ban ieh ha ki riewstad riewtbit jong kane ka phang ynda lah pynkup bor da ka iktiar synshar ban pdiang da ka Dorbar Thawaiñ. Kum ban shu jer shu nam la sot kumne harum:
University: La jer Salonsari da I Pastor Ϊarington Kharkongor namar ka dei ka shlem ka ba da phrang ban їoh jingstad haduh ban jop-kyrdan ka ba long salonsar ha ka Ri.
Khmih sa hangne ruh la nang mih biang sa ka ktien jopkyrdan ka ba lah ban їa ryngkat bad ka ktien phareng Graduated ne Qualified ne Passed. Hynrei dang don sa kiwei pat ki kyntien ba їa dei ha ka ba ai jinghikai kum Institute ne Institution lah ban jer Shlempule, College lah ban jer Sengpule bad School lah ban jer Senghikai.
Linguistics: La jer Saiñktien namar ka dei ka phang jingstad ha ka ba saiñ ka ba phrang їa ki ktien bad kyntien. Ym shym jer Stadktien namar ba ka mut da kumwei pat ha ka rukom kren Khasi, ka ba lah ban ong ba balaiñ siangsdieh; bad ha ka ktien phareng ka lah ban mut Cheeky. Lehse lah ban jer ka stad saiñktien.
Anthropology: La jer Saiñbynriew namar ka dei ka phang jingstad shaphang u briew ha ka imlang sahlang bad ka longbriew manbriew. Ka ktien Longbriew ne Longbynriew ka mut ha ka ktien phareng mankind ne humankind, kumta lah ban jer ruh kum ka Saiñbynriew ka ba lah ban їahap bad ka ktien phareng Anthropology.
Ethnography: La jer Saiñriti namar ka dei ka phang jingstad shaphang ki riti dustur jong ki briew lane ka deiti tynrai jong ka jaitbynriew.
Sociology: La jer Saiñraij namar ba ka dei ka phang jingstad shaphang ka imlang sahlang ha ka ba ki raij jong ki kur bapher bapher ha ka hima ne jylla ki dei ki lympung bad kyntoit jong shikynhun ki longïing longsem.
Institute lane Institution: La jer Shlempule lane lah ban jer ruh Shlemhikai namar ba ka long kum ka shlem ka ba lah ban pule ne shah hikai ïa kano kano ka phang jingstad.
